«بیا که بریم به مزار ملا محمد جان!» آهنگی که یاد آور نوروز است و همه ساله در آستانۀ نوروز از رسانه‌های دیداری وشنیداری کشور نشر شده است. این آهنگ چه قصه‌یی دارد؟ این قصه به دورۀ تیموریان هرات می‌رسد. در دوران تیموریان دانشجویی به نام ملا محمد جان که در یکی از مدرسه‌های آن زمان مصروف فراگیری صرف و نحو بود به دختری دل می دهد که نامش عایشه است، این عشق سبب خلق آن آهنگ شده است.
ملامحمد جان شاگرد مدرسۀ سر حدیره آن زمان بوده است. روزی از روزها ملا محمد جان برای وضو گرفتن به چشمۀ قلم فورد در نزدیکی این مدرسه دینی می‌رود که دختر یکی از نظامیان دوران تیموری را با جمعی از دختران دیگر در این منطقه می‌بیند که آنان برای گرفتن آب به آن‌جا آمده بوده اند. نام دختری که پدرش سرلشکر تیموریان است عایشه بود و ملامحمد جان در نگاه نخست به او دل می‌دهد. با دیدن رخسار زیبای عایشه ملا محمد جان همه چیز را فراموش کرده و فقط و فقط به عشق این دختر فکر می کند.
ملا محمد جان فرد فقیر و بی‌بضاعتی بود که به گفتۀ پدر عایشه در شان خانواده‌گی‌اش نبوده است. ملا محمد جان اقدام به خواستگاری می‌کند و پدر دختر با این وصلت مخالف است. این دو بعد از جواب رد شنیدن نذر می‌کنند که برای بر آورده شدن آرزوی شان که ازدواج بود، به مزار روند و بر زیارت سخی خاک‌روبی کنند. روایت می‌شود که عایشه شعر «بیا که بریم به مزار ملا ممد جان» را در سر چشمه با دختران دیگر و به آرزوی رسیدن به عشقش زمزمه می‌کرده است. در یکی از روزها که عایشه شعر «بیا که بریم به مزار ملا محمد جان» را زمزمه می‌کرد، امیر علی شیر نوایی وزیر سلطان حسین بایقرا با عده‌یی ازهمراهان، از کنار این چشمه می‌گذشت که صدای خواندن عایشه توجه او را جلب کرد، بلافاصله توقف نموده و همۀ شعر را گوش کرد.
علی شیر نوایی با فراست و تیزبینی که داشت، دریافت که در پس این صدا، دردی نهفته است. خودش را به عایشه رساند و با ملایمت و مهربانی حال او را جویا شد. سپس عایشه داستان عاشقانۀ خود و ملا محمد جان را به امیر حکایت نموده و اضافه نمود که ملا محمد جان از طلاب مدارس شما است. فردای آن روز، امیر به خانۀ پدر عایشه رفت و از عایشه خواستگاری نمود، پدر عایشه که وضع را چنین دید، به احترام شخص امیر به این وصلت راضی شد. امیر این دو دل‌باخته را به مزار شریف فرستاد و در همان جا مقدمات عروسی را فراهم نمودند. به این ترتیب این دو به هم رسیدند و نذرشان را به آستان حضرت علی ادا کردند.
اما آهنگ ملا ممد جان از کی است؟ آهنگ «ملا ممدجان» یکی از قدیمی‌ترین آهنگها ، سرود عاشقانه و بیانِ سوزِ دلِ دختر عاشقی است که نذر گرفته تا در روز نوروز به مزارشریف رفته، مولا علی را زیارت نموده و دعا کند تا آرزویش که رسیدن به ملا محمد جان است برآورده گردد. من برای بررسی بیشتر این که این آهنگ از کی بوده با نصرالدین سلجوقی پژوهش‌گر حوزۀ موسیقی افغانستان صحبت کردم، به باور آقای سلجوقی این آهنگ در حدود 100 سال پیش توسط استاد غلام حسین توسط سازهای بادی ساخته شد. آقای سلجوقی تاکید می کند که این آهنگ بارنخست توسط ثریا مژگان باهمکاری استاد عبدالوهاب مددی در رادیو کابل ثبت و اجرا شده است.
ثریا مژگان از آوازخوانان زن هراتی بود که در صحنۀ تیاتر این ولایت فعالیت نیز می‌کرد. آقای سلجوقی می گوید: «این آهنگ مربوط سرزمین هرات باستان است، از همین سرزمین باستانی ظهور کرده و داستانی دارد مفصل، این آهنگ 95 سال پیش در هندوستان شهر بمبی توسط استاد غلام حسین و همراهان او توسط سازهای بادی اجرا و آهنگ سازی شد.» در گذشته مردم این آهنگها را با استفاده از گرامافون می‌شنیدند.
سلجوقی می‌گوید: «از این آهنگ یک فیته ثبت شده که یک روی این فیته آهنگ بیا بریم به مزار ملا محمد جان و روی دیگر فیته آهنگ نصرو نصرو جان ثبت شده بود.» از جملۀ آواز خوانانی که این آهنگ را خوانده اند، عبارت اند از خالوی شوقی، کریم شوقی، رحیم خوش‌خوان، عبدالوهاب مددی، ناوک هروی، امیرجان صبوری، غلام دستگیر سرود، غلام‌نبی زنده‌دل فوشنجی و محمدقاسم مسرور. بعدها این آهنگ توسط هنرمندان زیادی از جمله، استاد سرآهنگ ، استاد رحیم بخش، سلما جهانی، استاد ساربان، احمد ظاهر، استاد هماهنگ، آوازخوانان مشهور ایران گوگوش، شکیلا، سیمابینا و محمد اصفهانی نیز خوانده شده است.
