یکشنبه، ۱۳ میزان سال جاری مردم قرقیزستان به پای صندوق‌های رای رفتند تا نمایندگان پارلمان را برگزینند. در این انتخابات ۱۶ حزب اشتراک داشتند. بر اساس قانون انتخابات این کشور، هر حزب باید دست کم هفت درصد آرا را بدست آورد تا به پارلمان راه یابد. روز دوشنبه نتایج ابتدایی نشان داد که تنها چهار حزب توانسته بودند به این تعداد رای دست یابند. از این میان سه حزب نزدیک به رئیس جمهور، سورون بای جینبیکف می‌باشند و از بین این سه حزب، دو حزب هر کدام بیست و پنج درصد آراء را به خود اختصاص دادند. همان‌طور که از مدتی پیش قابل پیش بینی بود، جمعیتی چند هزار نفری در میدان آلاتو در نزدیک مجموعه موسوم به «کاخ سفید» که دفتر رئیس جمهور و پارلمان در آن قرار دارد، گرد هم آمدند. با تاریک شدن هوا اعتراضات شدیدتر شد و کنترل از دست پولیس خارج گردید. معترضان پارلمان و دفتر رئیس جمهور را تسخیر نمودند. به سرعت ویدیوهای شکستن و بردن اسباب دفتر رئیس جمهور در فضای مجازی پخش گردید. معترضان به «خرید» رای و «ارعاب» رای دهنده گان در روز رای دهی اعتراض داشتند و خواهان ابطال آرا و کناره گیری رئیس جمهور و نخست وزیر از قدرت بودند. معترضان همچنین به یکی از زندان‌های این کشور هجوم بردند و الماس بیک آتم بایف، رئیس جمهور و صفر اسحاقف نخست وزیر پیشین را که به جرم فساد مالی در زندان بودند، آزاد ساختند.
همگون و ناهمگون با همسایه‌ها
مانند چهار جمهوری دیگر آسیای میانه، قرقیزستان (با نام رسمی جمهوری قرقیز) پس از فروپاشی جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ «استقلال» خود را بدست آورد. این کشور حدود شش و نیم میلیون نفوس دارد و بخاطر طبیعت زیبایش «سوئیس آسیای میانه» یاد می‌شود. این کشور با تاجیکستان، قزاقستان، ازبکستان و چین مرز مشترک دارد. زبان‌های رسمی آن قرقزی و روسی می‌باشند. با وجود داشتن جمعیت کم، قرقیزستان ترکیب قومی گسترده ای دارد و در آن نزدیک به هشتاد قوم گوناگون به شمول قرقیز، ازبک، روس، تاتار، ایغور و غیره زندگی می‌کنند. حدود هشتاد و سه درصد مردم آن مسلمان هستند و مسیحیان دومین گروه بزرگ دینی آن را تشکیل می‌دهند. در سال‌های اخیر سرمایه گذاری زیادی، بویژه از سوی سکتور خصوصی، در زمینه تحصیلات عالی در این کشور صورت گرفته است. پایین بودن هزینه‌های درسی و تمرکز بر فناوری دانشجویان زیادی را از آسیای مرکزی و جنوبی به این کشور کشانده است.
شرایط اقتصادی
اقتصاد قرقیزستان به پیمانه زیادی به تحولات کشورهای دیگر وابسته است. تولید ناخالص داخلی (GDP) آن هشت و نیم میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ بود. از این مقدار، ۲۸ درصد از پول کارگران مهاجر (Remittance) این کشور در روسیه، امارات، ترکیه، قزاقستان، چین و کشورهای دیگر تامین می‌شود. معادن طلای آن نزدیک به هشت درصد دیگر تولید ناخالص آن را تشکیل می‌دهد. شیوع کرونا، اقتصاد آن را شدت آسیب زد. ارزش پول آن، سُم، در ماه مارچ ۲۰۲۰ حدود ۲۰ درصد سقوط کرد. همینطور میزان تورم از ۱/۳ درصد در دسامبر سال ۲۰۱۹ به ۹/۵ درصد در مارچ ۲۰۲۰ رسید. در کنار آن، دولت این کشور در نظرداشت تا با سرمایه گذار بر گردشگری، میزان درآمد از این منبع را به پنج درصد درآمد ناخالص داخلی برساند که بخاطر کرونا به شدت آسیب دید.
قرقیزستان سیستم سیاسی و مدنی متفاوتی نسبت به کشورهای دیگر آسیای میانه دارد. تنها کشور در این منطقه است که رئیس جمهور آن تنها می‌تواند یک دوره شش ساله در قدرت بماند. بخاطر برگزاری انتخابات نسبتا آزاد و شفاف و آزادی بیان، این کشور در میان همسایه‌های خود فضای سیاسی و مدنی بازتری دارد.
پیشینه ی بحران‌های سیاسی
تظاهرات گسترده در قرقیزستان رویدادی نو برای مردم و ناظران آن نیست. در سال ۲۰۰۵ و در پی انتخابات پارلمانی، مردم به خیابان‌های پایتخت ریختند و پارلمان و دفتر رئیس جمهور را تسخیر کردند. این اعتراضات منجر به فرار عسکر آقایف، رئیس جمهور وقت به روسیه شد و رهبر اپوزوسیون، قربان بیگ باقی یف رئیس جمهور گردید. در سال ۲۰۱۰، اعتراضات نسبت به عملکرد باقی یف منجر به استعفای او و پناهندگی اش به بلاروس شد. اعتراضات چند روز اخیر را می‌توان از لحاظ گسترده گی و خواسته‌های تظاهرات کننده گان همانند سال های ۲۰۰۵ و ۲۰۱۰ دانست. امسال هم مردم پارلمان و دفتر رئیس جمهور را اشغال کردند و مهمترین خواسته آنان کناره گیری رئیس جمهور از قدرت بود، با این تفاوت که رئیس جمهور هنوز در قدرت است.
بیم یا امید؟
اعتراضات اخیر باعث استعفای قباد بیگ بارانف، نخست وزیر شد اما معترضان هنور منتظر کناره گیری رئیس جمهور هستند. در این اعتراضات یک معترض کشته شد و بیش از ۱۲۰۰ تن زخمی شدند. با افزایش اختلافات سیاسی مردم با تشکیل گروه‌های خودجوش داوطلبانه به برقراری نظم و امنیت کمک کردند و از غارت خانه‌ها و مرکزهای بازرگانی در بیشکیک جلوگیری نمودند. از سوی دیگر، در ۱۸ میزان یک سوء قصد ناکام به جان الماس بیگ آتم بایف، رئیس جمهور پیشین، تنها چهار روز پس از آزادی از زندان، و سپس دستگیری دوباره اش در شام روز بعد رویدادهای سیاسی را پیچیده تر کرده است. همان روز رئیس جمهور برای یازده روز وضعیت فوق العاده اعلان کرد و رفت و آمد از هشت شب تا هشت صبح ممنوع شد. در اوایل شام ۱۹ میزان صادر جبارف، یک سیاستمدار ملی گرا که به جرم آدم ربایی در زندان بود و ۱۴ میزان توسط معترضان رها گردید، با رای پارلمان نخست وزیر شد.
با وجود شباهت‌های اعتراضات اخیر به رویدادهای سیاسی پنج و ده سال پیش، تفاوت‌هایی نیز در عرصه سیاسی قرقیزستان و منطقه بوجود آمده است. از نظر امنیت، دگرگونی‌هایی در تعریف و پارادایم‌های امنیتی دیده می‌شود. امروزه داعش خطری بزرگ به قرقیزستان، آسیای مرکزی، روسیه و جهان است. حضور ۸۵۰ شهروند قرقیزستان در میان نیروهای داعش در عراق و سوریه و گسیل جنگجویان آسیای میانه به افغانستان نگرانی‌های زیادی در این جمهوری‌ها و روسیه ایجاد کرده است. از سوی دیگر، شیوع ویروس کرونا اقتصاد ضعیف قرقیزستان را ضعیف تر ساخته است. دولت این کشور میزان بیکاری را ۲/۶ درصد در اوایل سال ۲۰۲۰ اعلان کرد و پیش بینی می‌شود که بر این تعداد افزوده شده باشد.
بروز خشونت و جنگ داخلی در قرقیزستان دور از انتظار نیست، اما شرایط داخلی و منطقه یی این احتمال را ضعیف نشان می‌دهد. با وجود نقش پر رنگ سیاست قومی، به نظر نمی‌آید جنگ تنها گزینه برای سیاستمداران قرقیزستان باشد. آنان در گذشته هم توانستند از چنین بحران‌هایی بگذرند. از سوی دیگر، جنگ داخلی می‌تواند تروریستان منطقه یی و فرامنطقه یی را به این کشور و آسیای میانه بکشاند. روسیه چنین سناریویی را در حیاط خلوت خود نمی‌پذیرد. چین، هم قدرت دیگر منطقه یی است که سرمایه گذاری اقتصادی زیادی در این کشور انجام داده است. همسایه‌های دیگر قرقیزستان هم از دود آتش جنگ داخلی این کشور در امان نخواهند بود. از این رو شاید استفاده از تجربیات گذشته، فشار افکار داخلی و بازیگران منطقه یی باعث یک تفاهم و توافق سیاسی شوند.
روزهای آینده نشان خواهد داد که آیا صحنه سیاسی «سوئیس آسیای میانه» هم مانند طبیعت آن زیبا خواهد شد یا خیر.
