نگاهی به موسیقی هزاره‌گی

موسیقی فولکلور‌ هزاره‌گی پیشینه‌یی کهن دارد و‌ تا امروز هم گوشه‌هایی ازین نوع موسیقی، توسط خواننده‌گان و نوازنده‌گان آن حفظ شده است و مردمان هزاره نیز در طول تاریخ با وجود مشکلات اجتماعی در حفظ و‌ نگهداری این ارزش فرهنگی، تلاش‌های فراوانی کرده اند. کوتاه بودن پرده‌ها که قطعات موسیقی هزاره‌گی را به اساس سه تا چهار پرده  شکل می‌دهد، خود نشان دهنده‌‌ی اصالت این موسیقی است. عبدالوهاب مددی در کتاب معروف  « سرگذشت موسیقی معاصر افغانستان » بامیان را خاستگاه و زادگاه موسیقی هزاره دانسته است، بدون شک‌ موسیقی در بامیان پیشینه‌یی کلان تاریخی دارد، در یکی از تصاویری که در مجموعۀ از عکس‌های تاریخی « ننسی دوپری » افغانستان‌شناس معروف امریکایی که در زمان طالبان عکاسی شده است، نقاشی رنگی را در کنار تندیس بودا نشان می‌دهد که در آن نقاشی دو‌ زن در حال نواختن چنگ و یا هارپ هستند.

عکس از البوم نانسی دوپری

از این‌ رو گفته می‌توانیم که موسیقی از گذشته‌های دور تاریخی قدامت عظیمی میان مردمان بامیان داشته و حتا نواختن « هارپ » که شامل سازهای موسیقی کلاسیک غرب است نیز میان مردمان بامیان رواج داشته است. سازهای که امروز در موسیقی هزاره رواج دارد دنبوره، غیژک، چنگ، دف یا دریه و زیر بغلی است. خواننده‌گان هزاره اکثراً با این سازها دوبیتی‌های عاشقانه‌ی‌ هزاره‌گی‌ را با شیوه‌های موسیقی هزاره به خوانش‌ می‌گیرند.

استاد وحید قاسمی در پژوهشی با عنوان  موسیقی اصیل هزاره اشاره‌یی به «رفت» موسیقی هزاره کرده که این نقطه به خاطر شناساسی این موسیقی ضروری است. این اصطلاح‌ منحصر به موسیقی هزاره است او می‌نویسد: «رفت در موسیقی هزاره به معنی لحن، آهنگ و‌ میلودی است. این اصطلاح برای شناسایی آواهای مختلف استفاده می‌شود؛ همان‌گونه که در سمت شمال اکثر آهنگ‌ها و نغمه‌ها را ساز می‌گویند مانند، ساز بچۀ رحمان، ساز بابه قران و در بادغیس صوت نامیده می‌شود، مانند صوت اسحاق و… در موسیقی بومی هزاره هریک از این رفت‌ها از سوی مردم به اسم مناطق و در مواردی هم به اسم آوازخوانان نام‌گذاری شده است.» بعد او چندین «رفت» را که با نام‌های مالستان، گیزآو، شیخ ‌علی و آبی‌میرزا شناخته می‌شود مثال آورده است. ضرب در موسیقی هزاره نیز با سایر موسیقی‌های دیگر فرق دارد، در اکثر آهنگ‌های موسیقی هزاره‌گی ضرب را خواننده که هم‌زمان خودش دمبوره می‌نوازد روی نواختن ریتم‌ دمبوره می‌گیرد.

موسیقی آوازی هزاره سرودهای کهنی دارد که با شگردها و شیوه‌های مختلف اجرا می‌شود و معروف ترین آن‌ها دویی یا دیدو  که کنش‌گران آن‌را دویی‌گر می‌گویند مخته‌سُرايى ( اين سرود تراژید گونه است و توسط بانوان خوانده و اجرا می‌شود)، بولبی و لالایی نیز از جملۀ سرودهای معروف موسیقی هزاره اند.

دهه‌های پنجاه و شصت هجری خورشیدی از دوره‌های درخشان موسیقی هزاره در کشور است، خواننده‌های زیادی در این دو دهه به خاطر شگوفایی این موسیقی تلاش‌های فراوانی‌ کرده اند که از آن‌ جمله می‌شود از هنرمندانی‌ چون غلام سرور سرخوش، رحمت الله، صفدر توکلی، سید عوض، امان الله و قدیر کریمی یاد کرد که این‌ها آثار فراوانی از موسیقی هزاره را در رادیو‌ تلویزیون ملی کشور به ثبت رسانیده‌ اند. ولی غلام سرور سرخوش نخستین هنرمند موسیقی هزاره است که نابرابری‌های اجتماعی را در آثارش گنجانیده و از طریق موسیقی، صدای مردمش را بلند کرد، او‌ به خاطر معترض بودنش بعدها در یک حملۀ تروریستی ترور شد. او ‌برادر بزرگ‌تر داوود ‌سرخوش خوانندۀ مطرح امروزی در موسیقی هزاره است. دومین جشن‌واره‌ی دمبوره در سال ۱۳۹۷ در بامیان به نکوداشت ازغلام  سرور سرخوش برگزار شد. این جشن‌واره از سال ۱۳۹۶ هجری خورشیدی به این‌سو همه ساله در بامیان برگزار می‌شود.

غلام سرسرخوش برادر داوود سرخوش

در موسيقى امروزى هزاره داوود سرخوش نام آشنایی ا‌ست که آگاهانه در موسیقی هزاره کار می‌کند، تا داشته‌های اصیل این موسیقی را با شیوه‌های امروزی اجرا و‌ به ثبت برساند. تلفیقی از موسیقی دیروز و‌ امروز را می‌شود در آثار داود سرخوش دید. او در این اواخر با اجرای آهنگ‌های اصیل هزاره‌گی در کنسرت‌هایش نشان داده که موسیقی هزاره ظرافت و‌ ظرفیت‌ خاصی دارد که هنوز هم می‌تواند انبوهی از مخاطبان این موسیقی را زیر چتر بزرگی فرا بخواند.

داوود سرخوش

در گوشۀ دیگری از موسیقی هزاره کسانی چون الهه سرور خوانندۀ جوان فعالیت گستردۀ‌ هنری دارد که آهنگ‌های معروف فولکلور هزاره را با تلفیقی از موسیقی مدرن بازخوانی کرده که این کار او در البومی به نام « ترانه‌های مادران افغان » منتشر و در یک رقابت بین‌المللی در بریتانیا جایزۀ « خطوط موسیقی » را از آن خود کرده است. الهه سرور در گروهی موسیقی «کفایا» فعالیت دارد.

الهه سرور