سلطان رباب استاد محمد عمر

خاستگاهِ رباب، خراسان دورۀ اسلامی است که افغانستان امروزی، سیستان و بلوچستان را در بر می‌گیرد و نواختن این ساز قدیمی در پاکستان امروزی نیز رواج دارد. برخی از پژوهش‌گران موسیقی بر این باور اند که این ساز بیشتر از هزار سال قدمت دارد. این ساز در دورۀ باستان رواده و یا رواوه یاد می‌شد. در زمان سلطنت جلال‌الدین محمد اکبر سومین پادشاه گورگانیان هند شخصی به نام « نتن خان » که در دامنه‌های پامیر بدخشان زنده‌گی‌ می‌کرده این ساز را طراحی کرده است. تنۀ این ساز  از چوب توت ساخته شده است، در گذشته تارهای آن ‌را از رودۀ حیوان می‌ساختند که بعداً استاد محمد عمر  تغییرات اصلاحی را در آن به وجود آورد و به جای روده از نایلون در تارهای این ساز استفاده کرده است.

او در زمینۀ نواختن رباب نیز طرحی را پیشنهاد کرد که قبلاً وجود نداشت و‌ طرح پیشنهادی استاد محمد عمر پیش درآمد قبل از شروع شدن ریتم بود که این پیش درآمد و یا مقدمه که اصطلاح آن در موسیقی افغانستان «آلاب» است خیلی زود جا افتاد و تا امروز از آن در نواختن رباب استفاده می‌شود. استاد محمد عمر زادۀ ۱۲۸۴ هجری خورشیدی در باغبان کوچۀ کابل است. محمد ابراهیم پدرش نیز از رباب‌نوازان معروف عصر خود بود و‌ در نواختن تبله نیز مهارت خاصی داشت و از این رو‌ محمد عمر کوچک نیز علاقۀ خاصی به موسیقی پیدا کرد و رفته رفته تا نُه ساله‌گی با رباب که همیشه در خانۀ شان نواخته می‌شد آشنا شد، نخست پدر رهنمای او در یادگیری این ساز بود ولی بعدها نزد محمد ایوب‌ کاکایش به شاگردی نشست، تا نواختن این ساز را بهتر بیآموزد. او ‌نزد کاکایش اساسات رباب را آموخت و‌ پس از مدتی به خاطر یادگیری آواز نزد محمد آقا پدر موسی قاسمی رفت تا در این رشته نیز ریاضت بکشد و صدایش را بیآزماید.‌‌ او در رشتۀ آوازخوانی زحمات زیادی را متقبل شد تا این‌که زمینۀ آموزش‌ آواز نزد استاد قاسم برایش فراهم شد و مدتی را در این زمینه نزد استاد قاسم نیز گذراند.

استاد محمد عمر در آغاز دهۀ سی هجری خورشیدی در رادیو کابل که نشرات آن به شکل زنده انجام می‌شد، غزل‌های فراوانی اجرا‌ کرد و به همین خاطر هیچ نوار ضبط شده از ایشان در آرشیف رادیو باقی نمانده ولی بعدها او رشته‌اش را از آوازخوانی به نوازنده‌گی تغییر داد که این تغییر باعث رشد زود هنگام او در موسیقی کشور شد. او پس از آن‌که با رادیو کابل همکاری‌اش را آغاز کرد مدتی را در آن‌جا برای دانش‌آموزان رباب تدریس می‌کرد. استاد محمد عمر‌ بعدها به حیث رهبر آرکستر موسیقی محلی ( کلیوالی) در رادیو‌ کابل مقرر گردید و آهنگ‌های زیادی در رادیو‌ کابل از طریق آرکستر محلی ساخت.

استاد محمد عمر در سال ۱۳۲۸ هجری خورشیدی با تایید استادانی چون استاد محمد قاسم افغان، استاد غلام حسین‌ سرآهنگ، استاد نبی گل، استاد چاچه محمود و یک تعداد دیگر از سوی وزارت فرهنگ‌ به مقام استادی رسید. در سال ١٣٥٣ هجری خورشیدی دانشگاه سیاتل ایالات متحدۀ امریکا از استاد محمد عمر دعوت نمود تا مدتی را در این دانشگاه رباب تدریس نماید، او این دعوت را پذیرفت و عازم واشنگتن دی سی شد. او در آن دانشگاه مدتی را رباب تدریس کرد و در پایان همین سفر کنسرتی را به اتفاق ذاکر حسین ضرب نواز معروف هند برگزار کرد که با استقبال گسترده‌ روبرو شد.

سرانجام این استاد مسلم و مبتکر رباب در شب ۲۱ جوزای سال ۱۳۵۹ هجری خورشیدی که در انستیتوت گوته، مرکز فرهنگی آلمان در کابل کنسرت داشت و در پایان کنسرت که به خانه‌اش بازگشت درگذشت، او در آن شب ضمن رهبری آرکستر موسیقی محلی ساعت‌ها پی‌هم رباب نواخت و آن اجرا آخرین اجرای سلطان رباب در موسیقی کشور بود. استاد محمد  عمر شاگردان زیادی را در نوازنده‌گی‌رباب تربیت کرده است که می‌شود از غلام محمد عطایی، نجیب الله، استاد محمد رحیم خوش‌نواز، امیر محمد، محمد اکرم روح‌نواز و یک تعداد دیگر یاد کرد ولی اکثر رباب‌نوازان امروزی از شیوۀ کار او پیروی می‌کنند حتا در بیرون از کشور در هند، پاکستان و سایر کشورهای آسیایی که نواختن رباب رواج دارد نام و شیوۀ کار استاد محمد عمر نیز روی زبان هاست و‌ به این هنرمند مبتکر کشور‌مان احترام خاصی وجود دارد. رباب هنوز هم در موسیقی افغانستان جایگاه ویژه‌ دارد و در جشن‌واره‌های بین‌المللی از این ساز به عنوان ساز اصیل افغانستان استفاده می‌شود، از نوازنده‌گان برجستۀ امروزی این ساز از کسانی چون همایون سخی، خالد آرمان و استاد غلام حسین رباب نواز می‌شود نام برد.