رخشانه به کاروان رفته‌گان پیوست

تا سال 1325 هجری خورشیدی هیچ صدای از خواننده‌گان زن ازرادیو کابل وقت شنیده نشده بود، تا این  ‌که روزی صدای با نام « دوشیزه‌ای کوچک » نشرشد که مردم را متعجب ساخت. این صدای نشر شده از دختری به نام فرشته بود که خانواده اش روابط نیکی با زنده یاد استاد عبدالغفور برشنا داشتند. استاد عبدالغفوربرشنا که در آن وقت آمر رادیو کابل بود فرشته را نخستین آوازخوان زن می‌داند و در زمان ماموریت وی در رادیو، زنان زیادی به آوازخوانی رو آوردند که ایشان از آنان در رادیو حمایت‌های گسترده  کرده است. پس از فرشته خواننده‌ی دیگری به نام سامعه مهرزاد به آوازخوانی رو آورد که ازاو نیز به عنوان خواننده‌ی درخشانی یاد شده است که به تعقیب آن خواننده های مثل آزاده و ناهید و عالم‌تاب یکی پی دیگری به عنوان خواننده‌ی زن در تاریخ موسیقی کشور ما ظهورکردند.

پس از این خواننده‌ها، دختری به نام پروین آغاز به خواننده‌گی کرد که تعداد زیادی از موسیقی‌دانان و محققین او را از زنان تاثیر گذار و پیشگام موسیقی زن در افغانستان می‌دانند. ولی پس از پروین که راه گشا و رهنمای نسل‌های بعد در حوزه‌‌ی موسیقی زنان درکشور است، زنان زیادی در موسیقی کشور پدید آمدند که با حضورشان در جامعه‌ی هنری نسل‌های بعدی زنان را در حوزه‌های مختلف قوت و انرژی دادند، دهه‌‌ی چهل هجری خورشیدی از دهه های پُربارموسیقی زنان درکشور بود، در این دهه دخترانی چون رخشانه پا به عرصه‌ی موسیقی گذاشتند و در این راه آگاهانه و سنجیده قدم برداشتند. نام خانواده‌گی رخشانه حمیده اصیل بود ولی با نام هنری رخشانه موسیقی را گام به گام موفقانه به جلو برد. او از نخستین زنان خواننده در افغانستان بود که کشف حجاب کرد و همین موضوع زنده‌گی هنری اورا نسبت به دیگر خواننده‌های پیشگام در حوزه‌ی موسیقی زنان برجسته‌تر می‌سازد. او یگانه زن خواننده در عصر خود بود که بدون حجاب روی ستیژ آمد و کنسرت داد.

رخشانه در یک کنسرت در کابل دهه‌ی چهل خورشیدی، عکس از صفحه‌ی فیسبوکی سرگذشت موسیقی افغانستان

او به خاطر داشتن پشتوانه‌ی قوی خانواده‌گی این ریسک را کرده بود، پدرش اصیل خان وزیری از جنرالان چهار ستاره‌ی ارتش در نظام بود که از دخترش حمایت می‌کرد ومادرش نیز معلم موسیقی بود و درمجالس خانواده گی هارمونیه می‌نواخت. در آن عصر رو آوردن زنان به موسیقی درکشور و خاصتاً درجنوب ننگ شمرده می‌شد ولی خانم رخشانه که پدرش از بزرگان جنوب بود و خوب می‌دانست آواز خواندن او چقدر جایگاه اجتماعی پدرش را ضربه می‌زند، ولی با آن هم صدایش را که در آن هزاران صدای خفته‌ی زنان دیگر را نیز بازتاب می‌داد به گوش‌های زیادی رساند و جاویدانه کرد، او بدون شک صدای یک نسل بزرگی از زنان محروم کشور است.

از چپ به راست: رخشانه، بانو قمرگل، استاد محمدعمر و عزیز غزنوی، تالار دانشگاه نظامی/حربی پوهنتون، عکس از صفحه‌ی فیسبوکی سرگذشت موسیقی افغانستان.

معاصران رخشانه او را از زنان خوش‌تیپ و خوش‌لباس کابل وقت می‌دانند، او از لباس‌های شیک روز استفاده می‌کرده و خودش هنگام گشت و گذار در شهر راننده‌گی می‌کرده است. رخشانه در کشورهای مختلف کنسرت اجرا کرده که از آن جمله سفر هنری او در ایران با استقبال زیادی روبرو شده بود. رخشانه در ایران هم مخاطبان زیادی داشت. رخشانه  در اوایل دهه‌ی شصت خورشیدی به مهاجرت پرداخت و از کابل دور شد. اوبه مدت چهل سال با خانواده‌اش در ایالات متحده‌ی امریکا زنده‌گی می‌کرد. رخشانه در خارج ازکشور فعالیت گسترده‌ی هنری نداشت و روز به روز با هنر داشت خدا حافظی می‌کرد تا این‌که در شب 30 قوس/ آذر به سن هشتاد ساله‌گی در ایالات متحده‌ی امریکا درگذشت و به دلایل نا معلومی خبرمرگ اوپس از چند روز از سوی خانوده‌اش منتشر شد.

مرگ خانم رخشانه با واکنش های زیادی هم در داخل کشور و هم در بیرون به همراه بود. احمد ولی که در دهه‌ی پنجاه هجری خورشیدی با او درکابل کنسرت با شکوهی داشت، رخشانه را از زنان پیشگام در موسیقی کشوردانسته است و همچنان احمدناصر سرمست رییس انستیتوت ملی موسیقی افغانستان از خانم رخشانه به عنوان نخستین آوازخوان زن در افغانستان یاد کرده است که در نهادینه شدن جایگاه زن درموسیقی نقش بزرگی داشته است.

فرهاد دریا  رخشانه را از نخستین زنانی دانسته که به جنبش معروفی به نام « روی لُچی » پیوسته که آغازش به دوره‌ی شاه امان الله خان می‌رسیده و از دولت انتقاد کرده که از چنین زنان پیشگام و تاثیر‌گذار در موسیقی کشور تجلیل نمی‌کنند.

آریانا سعید آواز‌خوان معروف درصفحه‌ی فیس بوکش نسبت به درگذشت خانم رخشانه واکنش نشان داده چنین نوشته است: « او از نخستین بانوان بود که در رادیو افغانستان آهنگ ثبت نمود و با حضور خود دروازه‌های هنر را برای نسل های آینده گشود. »

از خانم رخشانه آهنگ‌های زیادی به زبان های فارسی و پشتو در رادیو و تلویزیون افغانستان بر جا مانده است. او خواننده‌ی اصلی آهنگ‌هاییی چون « حوصله‌ی من به سر آمد، دختر کوچی هستم خیمه به صحرا دارم وآهوی رمیده » است که اکثر این آهنگ ها به کرات توسط خواننده‌های مختلف بازخوانی شده است. تعدادی از آهنگ‌های خانم رخشانه از ساخته های زنده یاد فضل احمد نی‌نواز است.

بانو رخشانه در کهن‌سالی، وسطی، عکس از صفحه‌ی فیسبوکی سرگذشت موسیقی افغانستان