چرا بن‌لادن در دریا دفن شد؟

دومِ ماه می سال ۲۰۱۱، ارتش آمریکا اسامه بن‌لادن رهبر القاعده و مسئول حملات ۱۱ سپتامبر را کُشت و دفن کرد. نیروهای ویژهٔ آمریکا با حمله به مجموعه‌ای در ایبت‌آباد پاکستان، جایی که او و برخی اعضای خانواده‌اش مخفی شده بودند، او را کشتند. بعد از تایید جسد، ارتش آمریکا آن را به ناوِ هواپیمابرِ کارل وینسون منتقل کرد و همان روز جنازهٔ بن‌لادن در شمال دریای عرب دفن شد.

آمریکا برای تصمیم درمورد نحوهٔ دفن جسد بن‌لادن، به عوامل سیاسی، مذهبی و عملی متعددی باید توجه می‌کرد. درواقع این نگرانی وجود داشت که اگر او در خشکی دفن شود، قبرِ او به زیارتگاهی برای پیروانش بدل شود. اما باید به مراسم تشییع اسلامی هم توجه می‌شد؛ از جمله دفن جنازه در فاصلهٔ یک روز پس از مرگ. ضمنا این پرسش وجود داشت که آیا آمریکا باید عکس یا نوعی مدرک تصویری برای مرگ او ارائه کند یا خیر.

ابتدا وقتی نیروهای آمریکایی بن‌لادنِ ۵۴ساله را کشتند، توضیحات مقامات آمریکایی در برابرِ این سوال که چرا او را در خشکی دفن نکردند، قدری ناهماهنگ بود. خبرها به نقل از مقامات آمریکایی می‌گفتند که آمریکا نمی‌خواهد او قبرِ فیزیکی داشته باشد چون ممکن است به زیارتگاه بدل شود، به‌علاوهٔ این‌که یک کشور که از آن نام برده نشد، از پذیرش جسد او خودداری کرده است. طبق گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای، این کشور عربستان سعودی بود، محل تولد بن‌لادن.

اکبر احمد، رئیس بخش اسلام‌شناسی دانشگاه امریکن و کمیساریای عالی سابق پاکستان در انگلیس و ایرلند، می‌گوید، «نمی‌دانم این شایعه از کجا می‌آید، ولی من اعتبار چندانی به آن نمی‌دهم». او می‌گوید سعودی‌ها به اسلامِ وهابی گرایش دارند که اصولا با ساختِ زیارتگاه برای افرادِ سرشناس مخالف است. به عقیدهٔ اکبر احمد، با توجه به این‌که سعودی‌ها نمی‌خواستند قبرِ بن‌لادن به زیارتگاهی در کشورشان بدل شود، و این‌که بن‌لادن شدیدا منتقد عربستان سعودی بود، اگر مقامات آمریکایی از این کشور خواسته باشند که جنازهٔ بن‌لادن را تحویل بگیرد، این درخواست نشانهٔ جهل است.

به گفتهٔ اکبر احمد، دفنِ بن‌لادن در شمال‌غرب پاکستان جایی که به دست نیروهای آمریکایی کشته شد، از نظر آمریکا گزینهٔ خوبی نبود، چون در آن منطقه زیارتگاه‌ها نمادهایی قدرتمند هستند. برای این‌که قبر بن‌لادن به نمادی مهم برای پیروانش بدل نشود، آمریکا تصمیم گرفت او را در دریا دفن کند. و به‌رغم این‌که این شیوه، بیشترِ شیوه‌های تدفینِ مسلمانان را نقض می‌کرد، مقامات آمریکایی اصرار کردند مراسم تشییع اسلامی برای او انجام شود.

ناو هواپیمابر کارل وینسون؛ جسد بن‌لادن از این کشتی به آب انداخته شد.

جان برنان که آن زمان مشاور امنیت میهن و ضدتروریسم در دولت اوباما بود، در نشست مطبوعاتی کاخ سفید دربارهٔ کشتن و دفن اسامه بن‌لادن گفت که مقامات آمریکا با متخصصان و کارشناسان امر مشورت کردند تا تدفین بن‌لادن دقیقا مطابق اصول و معیارهای اسلامی انجام شود. برای همین، بدن بن‌لادن غسل داده شد، کفن شد، دعای میّت با کمک یک مترجم عرب برایش خوانده شد، و طی یک روز بعد از مرگش دفن شد.

مراجع و علمای مسلمان دربارهٔ صحیح‌بودن تدفین او در دریا دیدگاه‌های متضادی داشتند. برخی می‌گفتند که آب‌سپاری یا تدفین در دریا فقط وقتی باید انجام شود که فرد موردنظر در دریا مرده باشد؛ در غیر این صورت، جنازه باید در خشکی دفن شود طوری که سرش رو به مکه (زادگاه پیامبر اسلام) باشد. عده‌ای دیگر می‌گفتند اسلامْ دینی عمل‌گراست که همواره شرایط ویژه را لحاظ می‌کند، و به‌خاطر بدنامیِ بن‌لادن و نگرانی از تبدیل‌شدنِ قبرش به زیارتگاه، آب‌سپاریِ او مقبول است.

و گرچه مراسم تدفین بن‌لادن در یک ناو هواپیمابر عظیم نیروی دریایی با هزاران خدمه انجام شد، فقط عدهٔ کمی از افراد در آن حاضر بودند. بر اساس ایمیل‌های نظامی که وزارت دفاع در سال ۲۰۱۲ منتشر کرد، کمتر از یک دوجین از فرماندهان ناوِ کارل وینسون اصلا از این تدفین خبر داشتند.

وقتی آمریکا مرگ بن‌لادن را اعلام کرد، این سوال مطرح بود که آیا برای خنثی‌کردنِ نظریات توطئه مبنی‌بر زنده‌بودن بن‌لادن، نباید عکس‌های جسد بن‌لادن را ‌ــ‌ که مقامات می‌گفتند در اختیار دارند ‌ــ‌ منتشر کرد؟ پرزیدنت باراک اوباما در مصاحبه‌ای با سی‌بی‌اس توضیح داد که چرا نخواسته آن‌ها را منتشر کنند: «برای ما مهم است که عکس‌های ناخوشایند از کسی که به سرش گلوله خورده منتشر نشود تا موجب خشونت بیشتر یا ابزاری برای پروپاگاندا نباشد. این شخصیتِ ما نیست. ما این چیزها را به نشانِ پیروزی نمایش نمی‌دهیم».

تصمیم به عدم انتشار تصاویر ‌ــ‌ و نیز تلاش به اجرای مراسمِ تشییع اسلامی برای بن‌لادن ‌ــ‌ کاملا متضادِ برخورد آمریکا با دو پسر صدام حسین در سال ۲۰۰۳ بود. بعد از آن‌که نیروهای آمریکایی، عدی و قصی، پسران صدام حسین را کشتند، تصاویر واضحی از اجساد آن‌ها را منتشر کردند. ضمنا آن‌ها را مومیایی کردند که خلاف سنت اسلام است؛ و بیشتر از یک هفته دفن‌شان نکردند؛ و به رسانه‌ها اجازه دادند از آن‌ها عکس بگیرند. این برخورد برای بسیاری از عراقی‌ها موهن بود چون به نظر می‌رسید آمریکا عمدا دارد به اجساد مسلمانان بی‌احترامی می‌کند. چون علمای مسلمان معتقدند که حتی اگر کسی به‌خاطر جنایاتش اعدام شود، باید مراسم تدفین محترمانه‌ای داشته باشد. و برای همین، مقامات آمریکایی می‌گویند که نحوهٔ تدفین بن‌لادن، گرچه مورد انتقاد واقع شد، تلاشی برای احترام به این اصل بود.