نوروز و زندگی: میراثی که از دیروز به فردا می‌رسد

آثنا شاهین

نوروز، جشن باستانی آغاز سال نو، ریشه در تاریخ ایران، افغانستان و تاجیکستان دارد. این جشن، که هم‌زمان با اعتدال بهاری برگزار می‌شود، در این سه کشور به‌گونه‌ای ویژه گرامی داشته می‌شود. نوروز نه تنها آغاز فصل بهار، بلکه نماد تجدید حیات، امید و شروعی دوباره است.

در افغانستان نیز، نوروز یکی از مهم‌ترین جشن‌های ملی به شمار می‌رود. مردم این کشور نوروز را با مراسمی مشابه، با شور و شوق فراوان جشن می‌گیرند. میله‌ی گل سرخ که در ولایت مزار شریف برگزار می‌شود، نمونه‌ای از این آیین‌هاست؛ مردمی از سراسر افغانستان برای حضور در این مراسم گرد هم می‌آیند و جشن «ژنده علی» را برگزار می‌کنند. همچنین، بازدید از اقوام، تهیه‌ی سمنک—که بانوان گرد هم می‌آیند و با دایره‌زنی و خواندن شعر «سمنک فصل بهار است» آن را تهیه می‌کنند—و آماده‌سازی هفت‌میوه، از دیگر رسوم پررنگ این جشن است.

در ایران، نوروز به عنوان جشن ملی با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شود. یکی از مهم‌ترین این رسوم، چیدن سفره‌ی هفت‌سین است که شامل هفت شیء با حرف «س» است؛ هر کدام نماد امید، شادی، سلامت و برکت در سال جدید. دید و بازدید، تهیه‌ی غذاها و شیرینی‌های سنتی و آیین‌هایی چون «چله‌نشینی» نیز از جمله رسوم نوروز در ایران به‌شمار می‌آیند.

در تاجیکستان، نوروز نماد وحدت و نو شدن طبیعت است. مردم این کشور با برپایی جشن‌های خانوادگی و عمومی، غذای سنتی «باج» را تهیه می‌کنند و در کنار هم از این روز ویژه لذت می‌برند. در تاجیکستان، نوروز فرصتی است برای تجدید روابط خانوادگی و اجتماعی.

در مجموع، نوروز تنها جشن آغاز بهار نیست؛ بلکه تجلی فرهنگ و هویت مشترک مردم ایران، افغانستان و تاجیکستان است. جشنی با پیام همبستگی، امید و زندگی دوباره که در هر گوشه از این سرزمین‌ها، با رنگ و بویی متفاوت اما با همان روحیه‌ی همدلی برگزار می‌شود.

خاطرانم از نوروز
 یادم می‌آید که در دوران کودکی، نوروز برایم پر از شادی و شگفتی بود. وقتی اسفند به نیمه می‌رسید، همه‌جا بوی بهار می‌داد. خانه‌مان پر از رنگ و جلوه‌ی نو می‌شد؛ دیوارهای تازه رنگ‌شده، پرده‌ها و دکوری‌هایی که مادرم با دقت می‌آویخت. یکی از خاطراتی که هیچ‌گاه فراموش نمی‌کنم، لحظه‌هایی بود که مادرم سفره‌ی هفت‌سین می‌چید. هر جزء از آن برایم معنا داشت: سبزه نماد زندگی و تازگی، سیب نشان زیبایی و سلامت، و سکه نمادی از برکت در سال جدید.

من و خواهرم همیشه منتظر شب عید بودیم؛ لحظه‌ای که سال نو فرا می‌رسید، با صدای «سال نو مبارک» به خانه‌ی اقوام می‌رفتیم و شادی‌هایمان را تقسیم می‌کردیم. زیباترین بخش نوروز برای من، دید و بازدیدها بود. خانه‌ها پر از شلوغی و خنده بود. بزرگترها گپ می‌زدند و بچه‌ها دور هم بازی می‌کردند، در حالی که منتظر شیرینی‌ها و آجیل‌های رنگارنگ بودیم.

صبح اول سال را هرگز فراموش نمی‌کنم. نخستین فردی که وارد خانه می‌شد باید لباس نو می‌پوشید و با خود شیرینی می‌آورد. آن روزها، نوروز برایم تنها یک جشن نبود؛ فرصتی بود برای تجدید دوستی‌ها، لبخند زدن و دیدن زیبایی‌های زندگی.

و سیزده‌بدر، یکی از زیباترین لحظات بود؛ به طبیعت می‌رفتیم، کنار رودخانه یا در پارک روز را می‌گذراندیم. سبزه و سفره‌ی هفت‌سین را با خود می‌بردیم و در پایان روز، سبزه را به آب می‌سپردیم، تا شگون و خوشبختی به خانه‌هایمان بازگردد.

امروز که به آن روزها فکر می‌کنم، بوی بهار و رنگ‌های شاد نوروز همچنان در ذهنم زنده است. نوروز برای من تنها تعطیلات نبود؛ یک شروع تازه بود، فصلی نو از زندگی، پر از امید و شادی.

اولین نوروزی که در افغانستان تجلیل کردم، ده ساله بودم. آن زمان، بسیاری تجلیل نوروز را «حرام» می‌دانستند، اما مردم اصیل و تاریخ‌شناس این روز را به فال نیک می‌گرفتند و تجلیل می‌کردند. در افغانستان، نوروز نه تنها آغاز بهار، بلکه نماد نو شدن زندگی بود. از روزها پیش از عید، خانه‌ها را تمیز می‌کردیم و برای بهار آماده می‌شدیم. مردم برای خرید لباس نو به بازار می‌رفتند و شهرها بوی تازگی و طراوت به خود می‌گرفتند.

در این ایام، مراسمی چون پختن سمنک، آماده‌سازی هفت‌میوه، خینه‌بندان، و پخت غذاهای مخصوص چون قابلی‌پلو و منتو، رایج بود. خانواده‌ها از روز اول نوروز، دید و بازدید را آغاز می‌کردند. برخی نیز به میله‌ی گل سرخ می‌رفتند یا به ولایات دیگر چون بدخشان، پنجشیر، بامیان، پروان و کاپیسا سفر می‌کردند. این روزها برای کودکان شادی خاصی داشت.

نوروز در افغانستان تنها یک جشن نبود؛ فرصتی برای نزدیکی دل‌ها، تجدید روابط و یادآوری ارزش‌های انسانی بود. برای من، نوروز فرصتی برای نو شدن، لبخند زدن و تجدید امید بود. هر سال با آمدن نوروز، فصلی نو آغاز می‌شد؛ پر از فرصت‌هایی شیرین که هرگز فراموش نمی‌شود.

امروز در ترکیه زندگی می‌کنم، جایی که دیگر خبری از تجلیل نوروز نیست. بیست‌ویکم مارس، «روز نوروز» یا «روز دهقان» خوانده می‌شود. فقط در شرق ترکیه و مناطق کردنشین، نوروز با شکوه تجلیل می‌شود. اما برای ما که در ترکیه هستیم، نوروز لذتی ندارد؛ در دیار بیگانه، بی یاران و هم‌زبانان، تجلیل نوروز دیگر آن حال و هوا را ندارد.

اما ما تلاش می‌کنیم نوروز، این جشن باستانی، را به کودکان خانواده بیاموزیم و در حد توان خود آن را گرامی بداریم، تا آن‌ها نیز بدانند و قدر این میراث را در آینده نگه دارند.