دیروز ششم سرطان، روزنامه‌ی کیهان که از روزنامه‌های محافظه‌کار ایران است، در یادداشت روز خود تحت عنوان «در افغانستان چه خبر است؟» به حوادث اخیر در افغانستان و سقوط شهرستان‌ها از سوی طالبان پرداخته بود. در این یادداشت ضمن نقد سیاست رسانه‌های افغانستان و جهان در قبال طالبان، چنین ادعا شده بود که «طالبان بسان گروه‌هایی همچون داعش، جنایت‌کار و شیعه‌کش نیستند». همینطور در قسمتی دیگر از نوشته ادعا شده بود که «طالبان، آن طالبانی که می‌شناختیم و سر می‌برید، نیستند». در قسمت دیگری از این یادداشت نیز به سربازان طالبان پرداخته شده بود، با این بیان که «بسیاری از اعضای این گروه، قربانیان جنگ و جوانانی هستند که خانواده‌های خود را در ناآرامی‌ها از دست داده‌اند و به دلیل فقر و گذران زندگی و یا حتی حس انتقام، و یا داشتن یک نوع احساس تکلیف، به این گروه پیوسته‌اند». همینطور در قسمت دیگری از این نوشته هم با «غرب‌گرا» خواندن اشرف غنی، رئیس جمهور افغانستان، چنین ادعا شده بود که وضعیت داخلی افغانستان، نتیجه‌ی اعتماد به آمریکا است. در پایان البته اشاره شده بود که اگر طالبان تغییر نکرده باشند، هم به ضرر افغانستان و هم به ضرر ایران خواهد بود.
همینطورخبرگزاری تسنیم که از خبرگزاری‌های محافظه‌کار که از سوی بسیاری وابسته به سپاه دانسته می‌شود نیز در گزارشی خیزش‌های مردمی در افغانستان پرداخته بود. در این گزارش که تحت نام «بسیج مردمی، اشتباه راهبردی جدید دولت افغانستان» منتشر شده بود، با استفاده از نظرات چند کارشناس، به نقد خیزش‌های مردمی و آسیب‌های آن پرداخته شده بود.
هم‌زمان با این نیز برخی از اصول‌گرایان در صفحات توییتر خود به گونه‌ای از طالبان حمایت کردند، آقای عبدالرضا داوری، رئیس پیشین مرکز مطالعات راهبردی و آموزش، و از شخصیت‌های اصول‌گرای ایران در توییتی چنین ادعا کرده بود که «اگر ایران می‌تواند بر سر امنیت مرزهای شرقی خود، سهم آب هیرمند و مساله‌ی قاچاق مواد مخدر با گروه طالبان توافق کند، چرا باید به دنبال دولت اشرف غنی که حقوق ملت ایران را تضییع کرده باشد؟» همینطور در قسمت دیگری از این توییت آمده بود که «طالبان افغانستان برخلاف القاعده و داعش، شیعه کش نیستند»
https://twitter.com/A_raefipur/status/1407423084798353410
در این میان علی‌اکبر رائفی‌پور که از محافظه‌کاران ایران است نیز در توییتی به تفاوت طالبان و داعش پرداخته بود و از شیعیان خواسته بود تا برای دفاع از «دولت تمام آمریکایی اشرف غنی» هدر ندهند.
علی اکبر رائفی‌پور، در بیست و سوم ماه روان میلادی نیز یکی دانستن داعش و طالبان را جهل دانسته بود.
واکنش اصلاح‌طلبان
این رفتار اصول‌گرایان ایران در قبال طالبان، باعث واکنش برخی از اصلاح‌طلبان ایرانی نیز شد. از جمله مصطفی تاجزاده، که در زمان ریاست جمهوری محمد خاتمی، معاون وزیر کشور بود در توییتی، بقای دولت مرکزی کنونی را برای مردم افغانستان و منافع ملی ایران مناسب‌تر دانسته بود و با طعنه به اصول‌گرایان، دلیل «استقبال» آنان از دولت طالبانی را پرسیده بود. آقای تاجزاده در توییت دیگری تلاش کرده بود تا رفتار آنچه او (تندروهای وطنی) می‌داند را در راستای منافع منطقه‌ای روسیه تحلیل کند. آقای تاجزاده حمایت محض از منافع روسیه در منطقه را به زیان مردم افغانستان و ایران دانسته بود.
#روسیه از حضور #طالبان و داعش و القاعده و فعالیت اغتشاش‌آفرین آنان برای گسترش نفوذ خود در منطقه استفاده می‌کند. استقبال تندروهای وطنی از بازگشت طالبان معنایی جز دنباله‌روی آنها از روسیه تا حد نادیده‌انگاشتن مصالح افغانستان و مردمش و ناامن‌کردن مرزهای شرقی ایران ندارد.
— مصطفی تاجزاده (@mostafatajzade) June 27, 2021
بقای دولت کنونی افغانستان در مقایسه با دولت #طالبان به سود مردم آن کشور به‌ویژه زنان، جوانان، دانشگاهیان، شیعیان و فارس‌زبانان افغانستان است. با امنیت و منافع ملی ما نیز سازگارتر است. باوجود این تندروهای وطنی به استقبال حاکمیت طالبان رفته‌اند. چرا؟
— مصطفی تاجزاده (@mostafatajzade) June 27, 2021
همینطور حسام‌الدین آشنا، از سیاست‌مداران اصلاح‌طلب و مشاور پیشین ریاست جمهوری ایران، در توییتی و با لحنی طعنه‌آمیز گفته بود که (طالبان در افغانستان تغییر کرده‌اند یا برخی در ایران به تنظیمات اصلی برگشته‌اند؟)
طالبان در افغانستان تغییر کرده‌اند یا برخی در ایران به تنظیمات اصلی بازگشته‌اند؟
— حسام الدین آشنا Hosamoddin Ashena (@hesamodin1) June 28, 2021
واکنش‌ها در افغانستان
البته که واکنش‌ها به رفتار رسانه‌های اصول‌گرای ایران، محدود به داخل ایران بوده است. بسیاری از کارشناسان و سیاست‌مداران افغانستان نیز این رفتار رسانه‌های ایران را مورد نقد قرار دادند. از جمله شاه حسین مرتضوی، مشاورفرهنگی رئیس جمهور در صفحه‌ی فیسبوک خود ضمن نقد موضع روزنامه‌ی کیهان، طالبان را «مادر تروریسم» خوانده بود.
محمد حسین فیاض، شاعر و نویسنده نیز در رخ‌نامه‌ی فیسبوک خود در واکنش به یادداشت روزنامه‌ی کیهان و خبرگزاری دید، چنین نوشته بود ( آدم می‌مانند که چگونه افراد و کشورها بر اساس منافع خود، وجدان شان را لگدمال کرده بر واقعیت‌ها چشم می‌بندند! از انتحارها و آدم‌کشی‌های طالبان که بگذریم، همین هفته گذشته طالبان، سرتکاب در دای‌کندی را آتش زدند. از کجا دانستید طالبان فرق کرده‌اند؟)
ایران در پی تغییر جایگاه طالبان در افکار عمومی شهروندان خود است
به نظر می‌رسد رسانه‌های ایران تلاش می‌کنند تا تصویر طالبان در افکار عمومی مردم را به گونه‌ای مثبت بازسازی کنند.
حسین احسانی، پژوهشگر مسائل خاورمیانه بر این باور است که ایران تلاش می‌کند تا با ارائه‌ی تصویری متفاوت از طالبان، زمینه را برای تعامل بیشتر این کشور با طالبان باز کند. به باور آقای احسانی طالبان به دلیل حادثه‌ی کشتار دیپلوماتان ایرانی در سال ۱۹۹۵ در مزار، چهره‌ی خوبی در افکار عمومی ایران ندارند. از سویی ایران متمایل به نزدیکی بیشتر با طالبان است، به همین جهت تلاش می‌کند تا طالبان را گروهی متفاوت معرفی کند. به باور حسین احسانی، نشر گزارشش‌های متعدد در مورد ارتباط سپاه و طالبان و همینطور تعاملات رسمی وزارت خارجه‌ی ایران و طالبان، دولت ایران را زیر سوال افکار عمومی می‌برد، به همین جهت رسانه‌های ایرانی تلاش می‌کنند تا تصویری دیگر در مورد طالبان خلق کنند.
دکتر عبدالغنی خسروی، استاد دانشگاه هرات نیز هدف رسانه‌های ایران از معرفی تصویری جدید از طالبان را زمینه‌سازی برای نزدیکی بیشتر ایران و طالبان می‌داند. به باور آقای خسروی ایران، طالبان را به عنوان بخشی از واقعیت آینده‌ی افغانستان در نظر گرفته است و به همین جهت در پی ایجاد ارتباط بیشتر با طالبان است، لذا لازم می‌بیند که تصویری متفاوت از طالبان به افکار عمومی خود معرفی کند.
آیا طالبان، چنانچه رسانه‌های ایرانی ادعا می‌کنند، تغییر کرده‌اند؟
طالبان همواره تلاش می‌کنند تا خود را تغییر یافته معرفی کنند اما آیا طالبان تغییر کرده‌اند؟ آیا طالبانی که حالا در دوحه رایزنی می‌کنند با طالبانی که در ۱۹۹۴ از سینگسار قندهار سر بیرون آوردند متفاوت‌اند؟
بسیاری از افرادی که از نزدیک با طالبان در تعامل بوده‌اند، مدعی هستند که طالبان تغییر نکرده‌اند. این افراد از اعضای هیئت مذاکرهکنندهی دولت در امور صلح هستند که بارها و بارها بر تغییر نکردن طالبان تاکید گذاشته‌اند. آقای امین احمدی، عضو هیئت مذاکره کننده‌ی دولت در امور صلح، چندی پیش در گفتگو با رادیو نوروز مدعی شد که طالبان هیچ تغییری نکرده‌اند. همینطور خانم حبیبه سرابی، عضو دیگر هیئت مذاکرهکنندهی دولت نیز در گفتگو با رادیو نوروز بر این باور تاکید داشت که طالبان تغییری نکرده‌اند. خانم سرابی به صورت خاص به رفتار طالبان در مقابل زنان اشاره کرد و مدعی بود که طالبان، از رو به رو شدن با زنان عضو هیئت فراری بوده‌اند!
همینطور دیگر اعضای هیئت مذاکره‌کننده هم در صحبت‌های جداگانه به این مساله اشاره کرده‌اند که طالبان تغییری نکرده‌اند،
آقای حفیظ منصور، از اعضای هیئت مذاکره‌کننده چندی پیش در مصاحبه با یکی از رسانه‌های دیداری و در پاسخ به سوال گرداننده مبنی بر این که آیا نگاه طالبان به (شیعیان) تغییر کرده است یا نه، پاسخ منفی داد و مدعی بود که در رویکرد طالبان هیچ تغییری نیامده است.
حسین احسانی پژوهشگر خاورمیانه و گروه‌های بنیادگرا نیز بر این باور است که طالبان تغییری نکرده‌اند، به باور حسین احسانی اساساً تغییر گروه‌های بنیادگرا اگر محال نباشد، امری دشوار است. آقای احسانی ضمن تاکید بر تغییرنکردن طالبان، سیاست رسانه‌های ایران برای معرفی چهره‌ی جدید طالبان را صرفاً یک پروپاگندا می‌داند.
آیا طالبان می‌توانند دوست خوبی برای تهران باشند؟
چنانچه در صحبت‌های کارشناسان دیده شد، ایران برای آنکه نزدیکی خود با طالبان را در افکار عمومی مردم خود توجیه کند، تلاش می‌کند تا با استفاده از ابزار رسانه، تصویری متفاوت از طالبان عرضه کند، اما به نظر می‌رسد که طالبان نمی‌توانند دوست خوبی برای تهران باشند.
سمیه مروتی، استاد دانشگاه در تهران و قائم مقام گروه مطالعات افپاک در پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه بر این باور است که طالبان هیچ‌گاه نمی‌تواننند دوست خوبی در درازمدت برای ایران باشند. به باور خانم مروتی، تضاد ایدئولوژیک، ارتباط طالبان با گروه‌های تروریستی و نزدیکی این گروه با رقبای منطقه‌ای ایران، باعث آن می‌شود که نتوان این گروه را به عنوان دوست تهران در بلند مدت تلقی کرد.
سلطان آریا، استاد دانشگاه و پژوهشگر نیز بر این باور است که طالبان تنها در کوتاه مدت و در تقابل با داعش و آمریکا، به سود ایران خواهند بود، اما در درازمدت هیچ نزدیکی‌ای میان ایران و طالبان وجود ندارد. چه اینکه به باور آقای آریا، قدرت‌گیری طالبان در افغانستان در ابعاد ایدئولوژیک، سیاسی، امنیتی و اقتصادی برای ایران پیامدهای نامناسبی دارد. لذا تنها می‌توان باور داشت که طالبان به عنوان یک ابزار در کوتاه‌مدت به سود ایران خواهند بود، نه یک متحد یا دوست بلندمدت.
تلاش رسانه‌های ایران برای معرفی چهره‌ای جدید از طالبان هم‌زمان شده است با اوج‌گیری اوج‌گیری جنگ طالبان در فضای حقیقی و مجازی. از ابتدای ماه جوزا تا کنون نزدیک به هشتاد ولسوالی در بیست و هشت ولایت کشور سقوط کرده است و از دستگاه تبلیغاتی طالبان تلاش می‌کند تا با روایت‌ها و ابزارهای متفاوت، در جنگ تبلیغاتی دست بالا داشته و روحیه‌ی دولت را تضعیف کند.
