باور عمومی این است که ویروس کرونا اثرات مثبت زیست‌محیطی دارد. گفته می‌شود که به دلیل این که انسان‌ها از سرناگزیری در خانه مانده اند، محیط زیست دارد خودش را ترمیم می‌کند. این باور برای آنانی که مثبت‌اندیش اند، بسیار جذاب است. آنان می‌گویند بالاخره در انتهای تاریکی روزنه‌یی از نور پیدا شده است. اما این امیدواری بر واقعیت‌های روی زمین استوار نیست.
هوای پاکیزه و نغمه‌سرایی پرنده‌گان که پس از اعمال قرنطینه در برخی از کلان‌شهرها به مشاهده رسید، امری موقتی است. در برخی از کلان‌شهرهای دنیا مردم در غیاب غرش هواپیماها، هارن موترها و دود ناشی از آن، شاهد هوای گوارا بودند و نوای پرنده‌گان خوش‌خوان را شنفتند.
قبل از قرنطینه از هوای پاک و چهچۀ مرغان خبری نبود. اما نه نوای بلبلان خوش‌خوان و هوای پاکیزه امر دایمی نیست. با کاهش مقررات سخت‌گیرانۀ قرنطین و شروع مجدد فعالیت‌های اقتصادی، اثری از هوای گوارا و صفیر پرنده‌گان نماند. بسیاری از کارشناسان به این باور اند که پس از رفع کامل قرنطینه، جهان شاهد تردد بیشتر وسایط، افزایش ضریب آلوده‌گی هوا و خرابی بی‌سابقۀ محیط زیست خواهد بود. به بیان دیگر در وضعیت پسا کرونا، ضریب آلوده‌گی محیط زیست، به مراتب بیشتر از وضعیت قبل از کرونا خواهد بود. نشانه‌های آلوده شدن بیشتر محیط زیست از همین حالا در بیشتر کلان‌شهرهای دنیا قابل مشاهده است.
در شروع ماه اپریل سال جاری میلادی که تازه برخی از کلان‌شهرهای صنعتی دنیا قرنطینه شد، میزان انتشار گاز کاربن در سطح جهان در مقایسه با ماه اپریل سال گذشته، 17 درصد کاهش یافت. اما با شروع ماه جون که مقررات سخت‌گیرانۀ قرنطینه اندکی کاهش یافت، انشتار گاز کاربن در سطح جهان دوباره افزایش یافت. در ماه جون سال جاری ما شاهد کاهش پنج درصدی انتشار گاز کاربن در سطح جهان در مقایسه با ماه جون سال گذشته بودیم. تازه هنوز قرنطینه در تمام کلان‌شهرهای صنعتی دنیا به طور کلی برداشته نشده است. اگر قرنطینه برداشته شود، وضعیت به روال سال گذشته برمی‌گردد و حتا از آن بدتر می‌شود.
کارنیولی کوری استاد دانشگاه و کارشناس محیط زیست در بریتانیا به این باور است که با رفع کامل قرنطینه در کلان‌شهرها و پارک‌های صنعتی دنیا، میزان انتشار گاز کاربن، به روال سال گذشته بر می‌گردد. او می‌گوید:
«پس از ختم قرنطینه همان آش است و همان کاسه، همان خیابان‌ها، همان موترها، همان صنایع و همان طیاره‌ها، هیچ چیزی تغییر نمی‌کند.»
بانو کارنیولی کوری به این باور است که جهان شاهد تکرار سناریوی سال 2008 خواهد بود. در بحران مالی سال 2008 هم برخی از کارخانه‌ها تعطیل شد و شماری از صنایع از فعالیت باز ماند. این امر پیامد مثبت اما موقت محیط زیستی داشت ولی با پایان بحران مالی سال 2008، صنایع با شدت بیشتر از گذشته به فعالیت آغاز کردند و کمیت بیشتر کاربن را به فضا فرستادند. به باور این کارشناس محیط زیست بیم آن وجود دارد که در وضعیت پس از کرونا چرخ‌های صنعت به گونه‌یی به کار بیفتد که کمیت بسیار زیاد گاز کاربن را به فضا رها کند. او می‌گوید نگران است که پس از کرونا، گاز کاربن در فضا بسیار بیشتر از سال 2019 شود.
تجربۀ ناگوار چین
چین اولین کشوری بود که با ویروس کرونا مواجه شد و برای مقابله با آن دست به قرنطینۀ کلان‌شهرها زد. بیجینگ پس از موفقیت نسبی در مبارزه با ویروس کووید19 باز هم اولین کشوری بود که مقررات سخت‌گیرانۀ قرنطینه را کاهش داد. وقتی کلان‌شهرها در چین قرنطینه شد، گزارش‌های بسیار امیدوارکننده در مورد پاکیزه‌گی هوا و کاهش انتشار گاز کاربن از آن کشور می‌رسید، اما با برداشته شدن قرنطین، وضعیت سال 2019 دوباره برگشت.
این روزها گزارش‌هایی که از چین می‌رسد حاکی از افزایش آلوده‌گی هوا و انتشار گاز کاربن، در مقایسه با سال‌های گذشته است. تجربۀ ناگوار چین نشان می‌دهد که چه وضعیتی در انتظار محیط‌زیست در جهان است. تجربۀ ناگوار چین در کشورها و کلان‌شهرهای صنعتی دیگر هم تکرار می‌شود. هیچ اثری از هوای گوارای ماه‌های فبروری و مارچ که معلول کاهش تولید صنعتی و توقف ترانسپورت و ترانزیت بود، در چین دیده نمی‌شود.
کارخانه‌های چینی در تلاش اند تا با افزایش تولید، نقص وضعیت ناشی از ویروس کرونا را جبران کنند. این امر آلوده‌گی هوا را به سطح سال 2019 رسانده است. دیگر اثری از هوای پاکیزۀ ماه‌های فبروری و مارچ سال جاری دیده نمی‌شود. در برخی از شهرهای چین، میزان آلوده‌گی هوا بیشتر از سال 2019 شده است. در شماری از مناطق چین هوای گوارای ماه‌های فبروری و مارچ سال جاری میلادی هنوز هم محسوس است ولی همه می‌دانند که این وضعیت موقتی است. هوا دوباره آلوده می‌شود.
لوری میل‌لوریا کارشناس یک نهاد محیط‌زیستی که در مورد محیط زیست چین معلومات جمع‌آوری می‌کند گفت که مقام‌های صنعتی و تجاری ولایت‌های مختلف چین، سخت مشتاق گسترش تولید و جبران ضررهای اقتصادی قرنطینه هستند. به باور او این مقام‌ها چشم‌شان را بر مصرف زغال مضر بر محیط زیست در کارخانه‌ها بسته اند و حتا آن را تشویق می‌کنند.
جری‌تر شدن بیشتر آلوده‌کننده‌ها
با شیوع گستردۀ ویروس کرونا، صنایعی مثل صنعت تولید کالاهای پلاستیکی، صنعت سوخت‌های فسیلی، شرکت‌های هواپیمایی و کارخانه‌های موترسازی، بسیار زیان کردند. کشتی‌ها، موترها، هواپیماها و دیگر وسایل حمل و نقل متوقف ماند و این امر ضرر کلانی را متوجه این صنایع کرد. اما دولت‌ها از جمله ایالات متحده تمام خواست‌های صنایع متضرر را پذیرفتند. مثلا ًایالات متحده حاضر شده است که به صنایع متضرر، پول بپردازد، مقرراتی را که برای این صنایع دست و پاگیر است، آسان بسازد و امتیازهای دیگری نیز به آنان واگذار کند. بخشی از مقرراتی که لغو می‌شود، زیست‌محیطی است. این امر سبب می‌شود که صنایع و کارخانه‌ها در آلوده‌سازی هوا جری‌تر شوند. لوکاس رووس کارشناس زیست‌محیطی در نهاد مدنی « دوست‌داران زمین» به این باور است که آلوده‌کننده‌گان هوا از بحران کووید 19 جری‌تر و قدرت‌مندتر از گذشته برخواهند گشت و بیشتر از پیش به محیط زیست آسیب خواهند زد. لوکاس رووس و نهاد « دوست‌داران زمین» که برای حمایت از محیط زیست لابی می‌کنند، خیلی نگران اند و از پیامدهای واگذاری امتیازهای بیشتر به صنایع هشدار می‌دهند.
صنایع نفت و گاز بیشتر از همه از پیامدهای گسترش ویروس کرونا آسیب دیدند. به دلیل توقف هواپیماها و صنعت کشتی‌رانی، صنایع نفت و گاز پول زیادی را از دست دادند. در ایالات متحده برخی از نهادها و چهره‌های پرنفوذ تلاش دارند تا از بودجۀ ملی و عمومی به صنایع پول تزریق کنند. هدف این نهادها و چهره‌ها کمک به صنعت نفت و گاز است، اما در بدل این کمک هیچ تعهد زیست‌محیطی از این صنعت مطالبه نمی‌شود. لوکاس رووس که دو گزارش در این مورد نوشته است، بسیار نگران است.
مشکل دیگری که ویروس کرونا و پیامدهای آن به وجود آورد، تعطیلی نظام حمل و نقل عمومی است. در ترانسپورت عمومی از جمله بس‌ها شما نمی‌توانید فاصلۀ اجتماعی را رعایت کنید. پزشکان هشدار می‌دهند که حتا با کاهش شیوع کرونا هم مردم باید از ترانسپورت عمومی کمتر استفاده کنند. این امر سبب می‌شود که مردم به استفادهۀ بی‌رویه از موتر روی بیاورند. استفادۀ بی‌رویه از موترهای تیزرفتار تقاضای برای سوخت و موتر را افزایش خواهد داد. از طرف دیگر این امر به میزان آلوده‌گی هوا خواهد افزود. در چین پس از رفع قرنطینه، مردم دوباره به استفاده از ترانسپورت عمومی روی آورده اند. در برخی از کشورها، استفاده از بایسکل/دوچرخه رواج یافته است ولی بعید است که با کاهش خطر کرونا، استفاده از دوچرخه به یک رویه‌ی عمومی تبدیل شود.
آمازون جنگل بیصاحب
در وضعیتی که مردم برزیل با گسترش ویروس کرونا دست و پنجه نرم می‌کنند، جنگل‌زدایی در آمازون ادامه دارد. معلوماتی که از طریق ماهواره و ابزارهای فنی دیگر به دست آمده است نشان می‌دهد که در سال جاری میلادی 68 درصد بیشتر از سال قبل در آمازون جنگل‌زدایی صورت گرفته است. دولت برزیل در مبارزه با جنگل‌زدایی ناکام است. حتا رییس‌جمهور برزیل بر بهره‌برداری تجاری بیشتر از آمازون تأکید دارد، تا حفظ جنگل. در سال جاری نیروی تنفیذ قانون برزیل حتا مزاحم کار غیرقانونی جنگل‌زدایان و غارت‌کننده‌گان معادن نیز نشده اند. یکی از فعالان محیط زیست برزیل می‌گوید که کس هر کاری که بخواهد با جنگل آمازون کرده می‌تواند بدون این که مورد مواخذه قرار گیرد. به گفتهۀ او شیوع کرونا سبب شده است که دولت برزیل در حفظ جنگل آمازون بیشتر بی‌پروا شود. آتش‌سوزی و دود در آمازون، سبب شده است که برای مبتلایان به کرونا مشکلات بیشتر ایجاد شود. مشکلات تنفسی ناشی از آتش‌سوزی و دود در آمازون، وضعیت مریضان برزیلی کرونا را بدتر کرده است.
اولویت باید چه باشد؟
ایسا پیرسن کارشناس محیط زیست که در انستیتوت زیست‌محیطی کار می‌کند به این باور است که مشکلات اقتصادی رهبران دولتی و سیاست‌مداران اروپایی را وادار خواهد کرد تا جبران صدمات اقتصادی ناشی از ویروس کرونا را بر حفظ محیط زیست اولویت دهند. به گفتۀ او مشکلات اقتصادی رفته رفته، توجه رهبران اروپایی را از محیط زیست دور خواهد ساخت. فعالان محیط زیست از دولت‌های اروپایی می‌خواهند که بودجه‌یی را که برای جبران صدمات اقتصادی ناشی از ویروس کرونا اختصاص داده اند، روی انرژی فسیلی سرمایه‌گذاری نکنند. آنان خواستار سرمایه‌گذاری روی « اقتصاد سبز» و انرژی پاک اند. محیط‌زیست باید اولویت باشد.
