کرونا و فرصت تقویت مناسبات فرهنگی

کرونا در بسیاری موارد، اطمینان معرفتی و برداشت بشر را دچار چالش کرد. این‌جا به موارد دیگر اشاره نمی‌شود؛ فقط به بحث کرونا و برداشت انسان از ارتباطات اشاره می‌شود. پیش از کرونا تعریف و برداشتی مشخص از ارتباطات داشتیم که طبق آن برداشت، جلسه‌های بزرگ سیاسی، فرهنگی و صنف‌های درسی برگزار می‌شد. اما کرونا ارتباطات انسانی را در عرصه‌های سیاسی، فرهنگی، آموزشی، اجتماعی، کار و تجارت و حتا در مناسبات خانواده‌گی دچار چالش جدی کرده است.

بنابراین انسان بایستی تعریف و چه‌گونه‌گی ارتباطات را در عصر کرونا و پسا کرونا بازبینی کند که در عصر کرونا و پساکرونا چه‌گونه می‌توان ارتباطات بشری را برقرار نگه داشت تا رویدادهای مانند کرونا کلاً مناسبات اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و آموزشی بشر را از اساس دچار چالش نکند و به تعطیلی نکشاند.

اگر دقت کنیم کرونا مناسبات اقتصادی و آموزشی را از اساس دچار چالش کرده و به تعطیلی کشانده است. پرسش این است‌که از چه مجراها و وسیله‌هایی می‌توانیم تعلیق‌های ارتباطی را در عصر کرونا پُر کنیم؟

پاسخ کلی این است‌که از فضاهای مجازی باید استفاده کرد. اما مهم چگونه‌گی استفاده از فضاهای مجازی و تحقق ارتباطات توسط فضاهای مجازی است.

ضرورت ایجاد فضاهای مجازی

انسان سال‌هاست‌که دست به رسانش مجازی در ارتباطات زده است. رسانه‌‌‌یی به نام زبان جنبۀ مجازی دارد. زبان رابطه‌یی انسان با انسان و رابطه‌یی انسان با چیزها و جهان را به‌صورت مجازی برقرار می‌کند. پول ارتباطات مجازی است، عبادت ارتباطات مجازی است و مناسبات مذهبی، دینی، ایدیولوژی‌های سیاسی بین افراد، مناسبات قومی و… ارتباطات مجازی است.

اما مجراها و تحقق این ارتباطات در بستر و زمینه‌یی‌که صورت می‌گیرد، تفاوت می‌کند. مجراها و تحقق این ارتباطات مجازی قبلاً در بستر و زمینه‌های واقعی صورت می‌گرفت اما اکنون در بستر و فضاهایی باید صورت بگیرد که از آن‌ها به نام فضاهای مجازی یاد می‌شود.

در گذشته نیز هر چند موضوع‌های ارتباطات مجازی بود اما بستر و مجرای آن واقعی. مثلاً نماز در مسجد خوانده می‌شد، تبلیغ دینی در یک محل واقعی صورت می‌گرفت، پول به صورت فیزیکی انتقال پیدا می‌کرد و… اما اکنون بسترها، مجراها و زمینه‌های ارتباطات نیز مجازی شده‌اند. این فضاهای مجازی توسط انترنت ایجاد شده است و قابل استفاده است‌که شبکه‌های اجتماعی و سایبری است.

گیبسون «فضای مجازی را فضاهای تخیلی می‌دانست‌که از اتصال رایانه‌ها پدیدار شده است؛ انسان‌ها و منابع اطلاعاتی را به‌هم وصل می‌کند.» اما دیگر فضاهای مجازی یک فضای تخیلی و شاعرانه نیستند بلکه کارکرد و پیامد واقعی دارند و حقیقت و مناسبات حقیقی را شکل می‌دهد.

فضاهای مجازی در مناسبات واقعی بشر تاثیرگذار اند و حقیقت مناسبات واقعی بشر را شکل می‌دهند و به گونه‌هایی متفاوت، آن را بازسازی می‌کنند و حتا تصور ما را از زمان و فاصله دگرگون می‌کند. بنابراین بحث قدرت در آینده بحث ایجاد و مدیریت ارتباطات در فضاهای مجازی خواهد بود. هویت‌ها، نشانه‌شناسی، دلالت و معنا و دسته‌بندی اطلاعات طبق مناسبات فضاهای مجازی صورت خواهد گرفت.

انسان همان‌طور که برای ارتباطات در بستر و زمینه‌های واقعی نیاز داشت هزینه و فرهنگ‌سازی کند، اکنون نیز نیاز دارد که برای ارتباطات در فضاهای مجازی هزینه و فرهنگ‌سازی کند. چنان‌که ارتباطات چالش‌ها و فرصت‌های خود را در بسترها و زمینه‌های واقعی داشت؛ در فضاهای مجازی نیز چالش‌ها و فرصت‌های خود را خواهد داشت. همۀ این موارد نیاز به دانش، مهارت و مدیریت فضاهای مجازی دارد.

ضرورت استفاده از فضاهای مجازی بین ایران و افغانستان

ایران و افغانستان یک رسانۀ مشترک مجازی دارد که این رسانه، زبان فارسی است. داشتن زبان مشترک برای ارتباطات و رابطه در فضاهای مجازی خیلی مهم است. اما مهم این‌ است‌که از رسانۀ زبان چه‌گونه باید استفاده کرد. از رسانۀ زبان می‌توان توسط رسانه‌های تصویری، نوشتاری و شبکه‌های اجتماعی استفاده کرد.

متأسفانه ما نتوانسته‌ایم با استفاده از زبان مشترک شبکۀ تاثیرگذار در مناسبات فرهنگی و ارتباطات انجام ایجاد کنیم. هنوز نتوانسته‌ایم یک تلویزیون مشترک بین سه کشور افغانستان، ایران و تاجیکستان بسازیم که ارتباطات فرهنگی و مجازی ما از طریق این رسانه تأمین شود. بنابراین ما (تاجیکستان، ایران، اوزبیکستان و افغانستان) ارتباطات مجازی و فرهنگی خود را توسط بی بی سی فارسی و… برقرار می‌کنیم. طبعاً بی بی سی فارسی و.‌.. پیش‌فرض‌های فرهنگی خود را در عرصۀ ارتباطات تعمیم می‌دهد.

این‌که ما نمی‌توانیم از فضاهای مجازی استفادۀ همه‌گانی داشته باشیم، مشکل سیاست‌گذاری‌های مذهبی است. ما برای استفاده از رسانه‌های ارتباطی مشترک نیاز به مناسبات فرهنگی سکولار داریم. اگرچه مجرای ارتباطی مجازی در فضاهای مجازی را داریم که این مجرا و رسانه، زبان است. اما ارتباطات ما از طریق فضاهای مجازی در مورد توجه واقع نشده است.

به نظر می‌رسد بحث کرونا که توجه ما را به ارتباطات و چه‌گونه‌گی ارتباطات در فضاهای مجازی معطوف کرده است؛ این فرصت را فراهم ساخته ‌که دربارۀ  ارتباطات خود در فضاهای مجازی دقت کنیم و با برنامه‌ریزی و مدیریت همه‌جانبه، استفاده‌های مفید فرهنگی و علمی صورت بگیرد.

استفاده از فضاهای مجازی بین کشورهای نوروز در روزگار کرونا

بدی‌ها و شرایط سخت معمولاً انسان را وامی‌دارد که برای رفع بدی و تغییر شرایط سخت راهکار ارایه کند. یکی از بدی‌ها و ایجاد شرایط سخت کرونا چالش در برقراری ارتباطات است. این چالش انسان را وادار کرده است‌که با راهکارهایی به رفع مشکل ارتباطات در روزگار کرونا بپردازد.

رفع مشکل ارتباطات در روزگار کرونا توجه همه‌گان را به فضاهای مجازی بیشتر کرده است. همه دنبال این استند که چه‌گونه می‌توانند با استفاده از فضاهای مجازی تعلیق‌ها و خالی‌گاه‌های ارتباطی ناشی از کرونا را در مناسبات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی رفع کند.

یکی از سهولت‌های ارتباطات از طریق فضاهای مجازی این است‌که فاصلۀ جغرافیایی از میان برداشته می‌شود. زیرا فضای مجازی یک فضای جهانی است‌که در بستر و زمینۀ واقعی چنین فضاهای جهانی نمی‌تواند شکل بگیرد. به‌اساس جهانی بودن فضاهای مجازی این فرصت فراهم می‌شود که از ایجاد فضاهای فرهنگی و آموزشی مشترک در ایران، افغانستان، تاجیکستان، اوزبیکستان ترکیه و… مشترکاً هم‌زمان بهره‌مندی صورت بگیرد.

پیشنهاد من این است‌که در عرصه‌های آموزش در دورۀ مکتب (مدرسه)، تحصیلات عالی (تدریس در دانشگاه‌‌ها)، چه‌گونه‌گی تجارب تهیۀ نصاب درسی، جلسه‌های علمی و آکادمیک و جلسه‌های ادبی و فرهنگی می‌توانیم بنابه داشتن زبان مشترک از فضاهای مجازی استفاده کنیم و ارتباطات خویش را در فضاهای مجازی تقویت ببخشیم.

خوش‌بختانه تعدادی از استادان دانشگاه و فرهنگیان با استفاده از شرایط موجود ارتباطات دست به ایجاد فضاهای مجازی مشترک ارتباطی زده‌اند که در واتساپ و تلگرام گروه‌های «همیاری استادان ایران و افغانستان» ایجاد شده است و جلسه‌هایی ادبی و فرهنگی با استفاده از فضاهای مجازی بین شاعران و فرهنگیان ایرانی و افغانستانی برگزار می‌شود که بی‌پیشینه بوده است، برگزاری چنین جلسه‌های ادبی و فرهنگی می‌تواند فرصتی برای ارتباطات بیشتر فرهنگی باشد. بهتر است استفاده از فضاهای مجازی مشترک میان کشورهای حوزۀ نوروز در سطوح متفاوت فرهنگی، آموزشی و علمی صورت بگیرد و برای ایجاد فضاهای مجازی مشترک هرچه بیشتر برنامه‌ریزی شود.