برادر خوانده‌گی ادیان در عراق

سفر پاپ فرانسیس به عراق ودیدار با آیت الله سیستانی ازمراجع بزرگ و برجستۀ شیعه به نوع خود ، فی نفسه و بی این که پیامدهای این دیدار در جهت نزدیکی ادیان محاسبه کنیم، خبر مهمی است. اکثر خبرگزاری‌های جهان و از جمله ایران به اهمیت این حضور و دیدار دو نمایندۀ دو دین بزرگ جهانی پرداخته اند از جمله شماری از روزنامه‌های ایران که این خبر را تاریخی توصیف کرده اند.

آیت الله سیستانی دست کم در حوزۀ اسلام شیعی از مراجع معتبر است و برای بسیاری از کشورهای مسلمان از جمله ایران شخصیت موثری شمرده می‌شود، به علاوه این که در تحولات عراق از موثرترین چهره‌های مذهبی و اثرگذار در سیاست و جامعۀ این کشور است. اکنون به تعبیر پاپ «زایر صلح» به قولی سفر تاریخی خود به جهان اسلام را به عنوان راهی برای نزدیکی ادیان و گفتگوی دین‌های اسلام و مسیحیت آغاز کرده است.

مهم‌ترین مرجع مذهبی مسیحی جهان هم عنوان حایز اهمیتی دارد و هم سفر او مهم است و هم پرداخت به موضوعی که در آن ایجاد وجوه مشترک میان ادیان و پیروان آن اهمیت فوق العاده دارد. به ویژه در وضعیت امروزی جهان که در هر طرف انسان‌ها به جای بهره‌وری از رفاه قرن بیست و یک، در بحران‌های متنوع ایجاد شده توسط هم‌نوعان خود در رنج، قربانی شدن و آزار اند. جهان امروز و بنا برآنچه چند دهه است در جهان غرب بدان تمرکز صورت گرفته، جهان پسا مدرن، انسان را به صورت کلی در وضعیت غیر قابل پیش‌بینی و اکثرا ناگواری قرار داده است.

جهان پساصنعتی، پسا مدرن، جهانی که با تنش‌ها ، جنگ‌ها ، بحران اقتصادی، وضعیت پسا کرونا و بلاهای زیاد زمینی و آسمانی، عام انسان را تقریبا در سراسر کره زمین هدف قرار داده است و این انسان است که در حال قربانی دادن است. بخشی مهمی از این قربانی با اهداف دینی صورت گرفته است. خاورمیانه و بسیاری از کشور‌های این منطقه اکثرا در آتش تندروی‌های دینی یا سوخته اند و یا شعله‌ها هم‌چنان درحال سرکشی و قربانی گرفتن است. در اکثر جنگ‌ها « منافع» است که هدف و وسیله و تعداد قربانی را معین می‌سازد. جایگاه اخلاق در سیاست کشورها و جهان به طرف سقوط سیر کرده است و آنچه که مهم است دایرۀ منافعی است که چه در جنگ‌ها و چه در بازار و اقتصاد انسان را در تنگناهای جان افگنی قرار می‌دهد.

دولت‌های مذهبی شیوه‌های خود را دارند، دولت غیر مذهبی و جریان‌ها و زور آوران کشورها ، منطقه‌ها و در کل جهان شیوه‌های خود را برای کنترل انسان دارند و قربانی اصلی در میدان انسان و مفهومی بنام انسانیت است. درچنین وضعی می‌توان به جایگاه و تقریب مذاهب برای کاهش تضاد و ستیز نقش قایل شد. نه آن که خود و یا برداشت‌هایی از مذهب عامل به میدان بردن این قربانیان باشد، امری که در بسیاری از کشورهای به ویژه اسلامی در حال شدن و اجرایی شدن است. اما در عین حال گفتگوی ادیان و یا به تعبیری که در ایران یکی دو دهۀ اخیر رایج شد، گفتگوی تمدن‌ها نظریه تازه‌ای نیست، اما اجرایی شدن و نتیجه گرفتن از این گفتگو  شاید به دیرینگی خواست این گفتگو بر گردد.

زایر صلح پاپ فرانسیس اکنون قدم مهمی را برداشته است، تقریب ادیان و ایجاد « اخوت» میان ادیان هدف مهمی است که در این سفر تاریخی پاپ هم مد نظر اوست و هم می‌توان چنین پیامد‌هایی را از سفر او به یکی از پر تنش‌ترین کشورهای منطقه متصور بود. با آن که در جهان اسلام و به ویژه در سطح توده‌های مردم به دلیل نبود آگاهی یا به نحوی نبود روحیۀ پذیرش مذاهب دیگر، زمینۀ کمتری شاید برای تعامل وجود داشته باشد و تندروی دینی چه از سر سازمان یافته‌گی سیاسی و چه به صورت خودجوش و طبیعی نشانۀ بارز این امر است اما در عین حال دست کم در برابر مسیحت در سطح نخبگان جهان اسلام، دیدگاه مداراگرایانه‌تری وجود دارد.

اگر سفر پاپ فرانسیس به عراق را منحصر به دیدار آیت‌الله سیستانی هم در نظر بگیریم، نقش و جایگاه او در میان جهان اسلام شیعی، نقش کم نظیری است. او از مراجع معتبر تقلید است و نفس دیدار به تنهایی می تواند، یخ‌های دست کم نازک‌تری را در جهت ایجاد روحیۀ تقریب و آشتی مذاهب داشته باشد. در ادامۀ سفر پاپ در عراق قرار است که اهداف مورد توجه او در این جهت دنبال شود و به یک نتیجه منتج شود، هر چند نتیجۀ چنین « اهدافی» به سنگینی تاریخ گذشته نیاز به کار و تلاش مستمر رهبران مذهبی جهان و در عین حال اثرگذاری آن بر سیاست‌گران و مدیران جهان و به ویژه توده‌های پیروان ادیان دارد. دیده شود که این اخوت و برادر خوانده‌گی پیروان ادیان در عراق چه نتایجی را در بر خواهد داشت.