در مذاکرات مسکو به تاریخ 18 مارچ 2021 حبیبه سرابی، تنها زن افغان حضور داشت. حضور اندک و صوری زنان همیشه موجب نگرانی آنان بوده است، در حالی که طالبان رویۀ خشونت‌باری با زنان داشتند وآنان را به حاشیه راندند، و زنان نگران بازتولید آن برهه اند. فعالین حقوق زنان و سازمان‌های حقوق بشری با این چالش مواجه اند، اما تا به حال مساعی آنان به نتیجۀ ملموسی نرسیده است. در زیر برخی از اقدامات زنان در این راستا را مرور می‌کنیم.
مطالبات زنان افغانستان برای مشارکت در راستای آمادگی برای مذاکرات صلح یکی از موضوعات مرتبط با مذاکرات صلح میان حکومت و طالبان است که تا هنوز علی‌رغم تلاش زنان این خواست‌ها به صورت جدی در نظر گرفته نشده است. به عنوان مثال زنان در 9 حوت 1397 یک گرد همایی وسیع را تحت عنوان اجماع زنان افغانستان، سازمان دهی کردند. در این گرد همایی 3000 زن بعد از ماه‌ها آمادگی در خیمۀ لویه‌جرگه در کابل جمع شدند که به گفتۀ رییس جمهور غنی 700 تن آنان از ولایات شرکت کرده بودند. این جلسۀ بزرگ زنان به درخواست مکرر زنان از داخل برگزار شده بود، هدف این همایش مشارکت زنان بالاتر از مشورت و یا داشتن نماینده صوری در مذاکرات احتمالی صلح بود. طبق برنامه، این گردهمایی برای دو روز طرح شده بود، اما به دلایلی با یک جلسه نیم روزه پایان یافت. جلسه سر انجام در یک روز پنج شنبه برای سه‌ونیم ساعت برگزار گردید. این جلسه توسط رولا غنی آغاز شد و رییس جمهور جلسه را با یک سخنرانی طولانی خاتمه داد و در جریان صحبت‌هایش به تضمینی مبنی بر حضور زنان در مذاکره با طالبان که مهم‌ترین خواست زنان بود اشاره نکرد و فقط به زنان گفته شد که حد اقل 30% نمایندگان لویه‌جرگۀ مشورتی صلح را به زنان اختصاص خواهد داد.
به دلیل فشرده شدن کنفرانس زنان نتوانستند نظرات شان را شریک کنند و در نتیجه منجر به بروز نارضایتی آنان شد، طبق گزارش رسانه‌ها ، برخی اشتراک کنندگان با نارضایتی در مورد تضمین حقوق زنان توسط لویه‌جرگۀ مشورتی صلح و اجماع ابراز بی‌باوری کردند. زیرا طبق نظر آنان، این جلسات نمایشی و یک پروژه است و زنان خواهان سهم فعال و جدی در گفتگوهای صلح اند، اما امیدی به این حکومت نیست، در نتیجه این گردهمایی زنان به شکست مواجه شد و به دلیل ناهماهنگی و عدم همکاری دولت، نتوانستند به خواست‌های شان دست یابند با وجود این که همه برنامه‌ها را نهادهای حکومتی ترتیب داده بودند و همه اشتراک کننده‌ها توسط دولت انتخاب گردیده بود.
زنان خواهان سهم فعال و جدی در گفتگوهای صلح اند، اما امیدی به این حکومت نیست
از جانبی، از برگزاری این گردهمایی رسانه ها آگاه نشده و برگزارکنندگان، جلسۀ دو روزه را به نیم روز خاتمه دادند، پوشش خبری جلسه محدود بود. به هر صورت، از آن زمان بدینسو زنان نتوانستند چنان گردهمایی وسیعی در داخل کشور تشکیل دهند و خواسته‌های زنان بیش از هر وقت دیگری به حاشیه رانده شده است. با وجود این، در طی یک اعلامیه نهادهای مدنی زنان در حوت 1397 به چند مطلب مهم اشاره نمودند که مشتمل بر سهم زنان در میز مذاکرات و عدم حمایت از صلح بدون رعایت حقوق بشر بود. آنان هم‌چنین از حکومت مطالبه کردند که تضمین حقوق زنان را به صورت جدی مطرح کند. علاوه بر آن، در این بیانیه گفته شده است که زنان افغان صلح را به قیمت از دست رفتن آزادی و حقوق شان که در سالیان اخیر به سختی به دست آورده اند نمی پذیرند، و زنان با وضع محدودیت بر حقوق شان تحت عنوان صلح و امنیت مخالف اند، به رغم این مطالبات تا به حال زنان در تمامی گفتگو ها و جلسات صلح فاقد نمایندگی معنا دار بوده اند.
در کنفرانس اخیر مسکو فقط یک زن حضور داشت، در گفتگو های دوحه چهار زن و در نشست آتی استانبول سهم زنان اصلا معلوم نیست. یک هفته قبل از گردهمایی اجماع زنان درسال 1397 نشست بزرگ دیگری صورت گرفت که حدود 1300 زن به نمایندگی از نهادهای زنان و جامعۀ مدنی در ارگ گرد هم آمده بودند، طبق گزارش شبکۀ تحلیل گران افغانستان، نشست با هدف گردآوردن فعالان حقوق زن و جوانان برنامه‌ریزی شده بود تا خواست‌های آن‌ها جمع آوری و به دولت تقدیم گردد و در وقت مذاکره با طالبان آن را در نظر بگیرد، اما از میان 1300 تنها تعداد کمی فعالان مدنی بودند. بیشتر اشتراک کننده ها کارمندان اداره امور، وزارت مالیه و دیگر بخش‌های دولتی بودند، آن‌ها از تمام زنان و جامعۀ مدنی نمایندگی نمی‌توانستند. طبق این گزارش در آخر جلسه رییس‌جمهور در سخنان خود بیشتر پیرامون مذاکرات بین الافغانی سخن گفت که این وضعیت خود نشان‌دهندۀ نا هماهنگی میان برگزار کنندگان جلسه در ارگ و گرد همایی زنان بوده است .
به نظر می رسد که زنان فعال، پس از برگزاری اجماع زنان، نتوانستند به اهداف مورد نظر خود، بویژه ارایۀ طرحی برای نظارت بر روند صلح و نیز اخذ تعهد از سوی دولت نایل شوند. به این منظور آنان دو گزینه را پی‌گیری کردند. قبل از گردهمایی زنان، نه تنها اعضای شبکه زنان بلکه دیگران هم اعلام کردند که اگر دولت به آن‌ها فرصت نمایندگی در میز مذاکرات ندهد آن‌ها با طالبان تماس خواهند گرفت و یک گروه از اعضای شبکه زنان و نهادهای مدنی در سال 1397 برای دیدار مستقیم با طالبان اقدام کردند. اما به دلیل عدم همکاری دولت و نبود سفارت قطر در کابل و فقدان امکان اخذ ویزا نتوانستند به قطر سفر کنند. دولت در آن زمان به این دلیل همکاری ننمود که در آن زمان مذاکرات بین طالبان و امریکا جریان داشت و حکومت نگران مطرح کردن حکومت موقت از طرف برخی اشتراک کننده‌ها در دیدار با طالبان بود.
سرخورده از عدم همکاری دولت در برگزاری نشست‌های موثر و کارآ، در تاریخ 26 عقرب 1399، بیش از 50 زن از افغانستان و اروپا و امریکا در دبی گرد آمدند تا زمینۀ افزایش نمایندگی زنان در مذاکره با طالبان را بررسی نمایند. آن گونه که قطع نامۀ این همایش تصریح می‌کند، مهم‌ترین مطالبۀ زنان را تضمین حضور معنادار زنان در رده‌های تصمیم‌گیری در پروسۀ صلح تشکیل می‌دهد. آنان تأکید کردند: « زنان افغان در کنار یکدیگر ایستاده و پیام خود را با یک صدا بلند می کنند. و خواهان نقش و سهم بیشتر و متناسب در روند صلح اند.» علاوه بر آن این همایش بر آتش بس و نقش عدالت و مشارکت قربانیان در روند صلح نیز اشاره کرده است.
با این حال بعد از برگزاری این نشست نیز، زنان در افزایش نمایندگی شان در رده‌های تصمیم‌ساز روند صلح موفق نشدند و حال بیشتر تلاش می‌کنند تا با نظارت بر روند صلح، چهار تن زنی را که در قالب تیم 21 نفر مذاکره کنندۀ دولت حضور دارند، با تدارک معلومات مورد نیاز و استدلال‌های لازم در راستای دفاع از مشارکت و حقوق زنان در طی مذاکرات آماده سازند. این موضوعات بیشتر بر محوریت حق کار، آموزش و حقوق سیاسی و اجتماعی زنان متمرکز است. جایگاه زنان در حکومت و ساختارهای آینده هم‌چنان در هاله‌یی از ابهام است و زنانی که در طی چهار دهه پیوسته با چشمانی نگران، همواره منتظر شنیدن خبری ناگوار از تلفات جنگ و یا ویرانی و تحمل هزینه‌های طاقت‌فرسای جنگ بوده اند، بار دیگر با نگرانی مضاعف، تحولات مرتبط با صلح را پی گیری می‌کنند.