نگاهی به جشن نوروز در زیر سایه‌ی حاکمیت طالبان

سید محمود همرزم

نوروز، جشن کهن و باستانی، جشن دهقان در سال نو خورشیدی است و همچنان یکی از مهم‌ترین مناسبت‌های فرهنگی و ملی در افغانستان، کشورهای منطقه و دیگر نقاط جهان به شمار می‌رود. برگزاری نوروز ریشه‌های عمیق در تاریخ و سنت‌های مردم افغانستان دارد و با رسم‌هایی چون چیدن سفره‌ی هفت‌سین، آماده کردن هفت‌میوه، میله‌های دید و بازدید در دل طبیعت و برگزاری جشن‌های عنعنوی همراه است.

امسال، در آستانه‌ی چهارمین نوروز در سایه‌ی حاکمیت طالبان، این جشن باستانی و فرهنگی با محدودیت‌های گسترده‌ای روبه‌رو است. طالبان که دیدگاه افراطی به رسوم ملی دارند، برگزاری نوروز را یک مراسم غیرشرعی تلقی می‌کنند و با آن برخورد خصمانه دارند. آن‌ها با سرکوب و خشونت علیه مردم، دشمنی آشکارشان را با فرهنگ، رسوم ملی و تمدن باستانی این سرزمین به نمایش گذاشته‌اند.

افغانستان یکی از مهم‌ترین کشورهای حوزه‌ی تمدنی نوروز است. مردم در روز اول بهار، با برگزاری جشن‌ها، با ساز و سرود و پای‌کوبی، به استقبال رستاخیز طبیعت می‌روند و نوروز را با شکوه ویژه در شهرهای بلخ، کابل، هرات، ننگرهار و دیگر مناطق، با مراسمی چون «جهنده بالا»، پختن غذاهای سنتی مانند سبزی‌پلو و سمنک، و برگزاری میله‌های گل سرخ، گل نارج و گل بادام، گرامی می‌دارند.

اما بازگشت طالبان به قدرت، بسیاری از مراسم فرهنگی و ملی در افغانستان را با محدودیت‌های شدید روبه‌رو کرده است. طالبان، نوروز را جشن «غیراسلامی و بدعت» می‌دانند و برگزاری آن را ممنوع کرده‌اند. در سال‌های اخیر، گزارش‌های متعددی از سرکوب جشن‌های نوروزی توسط نیروهای طالبان منتشر شده است. امسال، ماه رمضان با سال نو خورشیدی هم‌زمان شده است و طالبان از همین اکنون با تبلیغات گسترده، اخطارهای جدی و صدور فتواهای تکفیری در مساجد، تلاش دارند مردم را از برگزاری جشن‌های نوروزی و حتی گردش در دشت‌ها و پارک‌ها به مناسبت نوروز باز دارند.

اما با وجود محدودیت‌های گسترده، ممنوعیت برگزاری مراسم عمومی، حذف تعطیلات رسمی نوروز از تقویم ملی و سرکوب سازمان‌یافته، طالبان نتوانسته‌اند مانع تجلیل از این روز خجسته‌ی طبیعت و رسوم ملی شوند. با وجود فشارها، بسیاری از مردم افغانستان همچنان نوروز را در خانه‌های خود و به‌صورت خصوصی جشن می‌گیرند. برخی به‌طور پنهانی مراسم برگزار می‌کنند و آن را در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌سازند. همچنین، پناه‌جویان افغان در کشورهای دیگر نوروز را با شکوه بیشتری برگزار می‌کنند و آن را نماد مقاومت فرهنگی در برابر جهالت طالبی می‌پندارند.

احمد رسول، باشنده‌ی ولایت بلخ، می‌گوید که نوروز امسال و برگزاری بهار نو نسبت به سال‌های گذشته بسیار کم‌رنگ خواهد بود و مردم دلی خوش ندارند. به گفته‌ی او، میله‌های نوروزی با جنب‌وجوش برگزار نمی‌شوند و دشت شادیان که یکی از تفریحگاه‌های معروف برای خانواده‌ها بود، خالی خواهد بود. او می‌گوید در سال‌های گذشته، با وجود ناامنی و تهدیدات بلند امنیتی، مردم با شور و شوق، رقص و بازی، موسیقی و ساز، جشن‌های بزرگ، سمنک‌پزی، سفره‌ی هفت‌سین، خانه‌تکانی، مسابقات بزکشی و سبزه‌ لگد کردن نوروز را تجلیل می‌کردند و آرزو داشتند که سال پیش‌رو برای‌شان خوشی و سلامتی به ارمغان بیاورد. اما او می‌افزاید که بهار امسال خیلی پژمرده خواهد بود. نغمه، ساز و سرود نیست. روان مردم تحت حاکمیت طالبان و فقر کمرشکن، خسته است. مردم امید به زندگی و آینده‌ای روشن را از دست داده‌اند. نه نوای موسیقی شنیده می‌شود و نه خبر از پای‌کوبی هست. مردم روزگار خوشی ندارند؛ افسرده و غمگین‌اند و احساس می‌کنند در شهری از ارواح زندگی می‌کنند.

نوروزستیزی، حرام دانستن و اعمال محدودیت از سوی طالبان، از نظر فرهنگی و اقتصادی ضربات جبران‌ناپذیری بر پیکر این فرهنگ باستانی و میراث نیاکان وارد کرده است. طالبان با نوروزستیزی خود، فرهنگ و عنعنات ملی مردم را به‌گونه‌ای سیستماتیک هدف قرار داده‌اند و با سرکوب و ایجاد فضای ترس و خفقان، زندگی را برای مردم به جهنم بدل کرده‌اند.

به گفته‌ی آگاهان امور فرهنگی، طالبان نمی‌توانند با ممانعت‌ها، فرهنگ باستانی نوروز را نابود کنند. آنان باور دارند که مردم، با وجود مشکلات اقتصادی و تحولات سیاسی، و در هر شرایطی، از فرهنگ عنعنوی‌شان که نماد هویت و تاریخ‌شان است، دست نخواهند کشید. تاریخ و تحولات پنج‌دهه‌ی اخیر در افغانستان، نشان داده است که مردم، با وجود فقر و تنگدستی و حتی در دوران حاکمیت طالبان، نوروز، این جشن ملی و باستانی را به هر طریق ممکن برگزار کرده و زنده نگه داشته‌اند.

نوروز برای مردم افغانستان نه تنها یک جشن ملی، بلکه بخشی از هویت تاریخی و فرهنگی‌شان است. هرچند طالبان تلاش می‌کنند این جشن ملی را نابود کنند، اما مردم همچنان به پاسداشت آن ادامه می‌دهند. برخورد طالبان با نوروز، نشانه‌ای از سیاست‌های سرکوبگرانه‌ی آن‌ها در برابر فرهنگ‌های باستانی و تمدن‌زدایی است. اما این سنت دیرینه، همانند گذشته، در دل و حافظه‌ی مردم افغانستان زنده خواهد ماند.