ده چالش اساسی در برابر شکل گیری محور آسیایی

عبدالناصر نورزاد

در شرایطی که تلاش برای تغییر ماهیت نظام بین الملل، به یکی از دستور کار های قدرت های بزرگ در عرصه رقابت های جهانی، مبدل شده است، امریکا با یک ائتلاف ناخواسته موسوم به محور شرق مواجه است که به شدت تلاش می کند تا جایگزینی برای آینده نظم بین الملل باشد. محور آسیایی اساسا به ائتلافی میان روسیه، ایران، چین و تا حدی کوریای شمالی، اطلاق می شود که در برابر سیاست های امریکا، قرار دارند و مقابله با این سیاست ها و امریکای زدایی را در دستور کار خویش قرار داده اند.

این محور از ظرفیت خوب نظامی، اقتصادی، سیاسی برخورد دار است و جغرافیا و ژئوپولیتیک وسیعی را در اختیار دارد. مجهز با تسلیحات هسته یی، قدرت اقتصادی قابل توجه و جایگزین احتمالی برای آینده نظم بین الملل است. از این میان چین و روسیه دو قدرت نظامی و اقتصادی ای هستند که همزمان عضو شورای امنیت سازمان ملل متحد هستند و در برابر سیاست های امریکا، از قدرت وتو کار می گیرند. من در این نوشته به ده چالش اساسی در برابر کارایی بهتر و بیشتر این محور اشاراتی خواهم داشت که احتمالا اگر به این چالش ها رسیدگی نشود، ممکن این محور از هم بپاشد و در شکل دهی یک نظم پسا گذار، ناکام شود.

1- این محور فاقد یک اتحاد راهبردی است. یعنی اتحاد واقعی فکری و عملکردی در این محور، هنوز هم شکل نگرفته است. در عوض تمرکز اصلی آن، بر تقویت ائتلاف موقتی ای است که تنها مقابله با امریکا و سیاست هایش، باعث شکل گیری آن شده است. انتخابی از روی مجبوریت که یکی از نکات کلیدی در تشخیص ضعف های آن، محسوب می شود؛

2- تشکیل ائتلاف موقتی در این محور، صرفا به منظور مقابله با سیاست های امریکا و روند امریکایی زدایی است. در واقع، شکل گیری این ائتلاف بر مبنای واکنش ها بوده، تا یک رویکرد کنشی. همزمان با آن، این ائتلاف، ممکن در فردای مرحله پسا رقابت با امریکا، از هم بپاشد و یک نظم پسا قطبی را پدید آورد که جای واقعی اتحاد در آن به وضوح قابل مشاهده خواهد بود؛

3- این ائتلاف که در قالب یک محور شکل گرفته،  تا هنوز کدام ایدیولوژی بدیل برای جایگزینی امریکا، ارائه نکرده است. یعنی در پس فردای فروپاشی نظم امریکایی، بدیل آن در میدان عملا وجود نخواهد داشت و دنیای پسا قطبی در یک حالت سرگردانی هویتی، قرار خواهد داشت؛

4- اعضای این محور هر کدام با محدودیت های نظامی، اقتصادی و سیاسی ای، مواجه اند که دیگران از آن سود می برند. این محدودیت ها در شرایط فعلی بین المللی که جهان در آستانه گذار از یک نظم یک قطبی چند قطبی به سوی یک نظم پسا قطبی می باشند، دشواری های را برای جایگزینی نظم امریکایی برای این محور خلق می کند؛

5- این محور نه حاضر است متقبل هزینه برای پسا نظم امریکایی در جهان باشد و نه هم چنین آمادگی ای را برای آن دارند. جالب اینکه این نظم می خواهد تحول را در سایه ارزش های امریکایی، داد وستد آزاد را در سایه تجارت جهانی مبتنی بر ارزش های لیبرال غربی، تجربه کند و به توسعه و قدرتمندی سیاسی برسد؛ در حالیکه فلسفه و ماهیت عملکرد واکنشی آن، مقابله با این ارزش های غربی به رهبری امریکا است؛

6- این محور نگاۀ بد بینانه به دنیای پسا نظم امریکایی دارد. ترس دارد و واهمه ناشی از فقدان یک امریکای مقتدر را همواره به عنوان عامل کلیدی عدم تلاش کافی برای تحول کیفی در ماهیت نظام بین الملل، می توان در عملکرد ها و نگاه هایش، به وضوح مشاهده کرد. یعنی کابوس ترسناک یک دنیای پسا نظم امریکا، مانع عمده در برابر شکل گیری یک اتحاد استراتیژیک میان اعضای این محور بوده است. از این رو تلاش جدی برای جایگزینی مطلق نظم فعلی امریکایی، هنوز هم در سیاست های این محور به روشنی دیده می شود؛

7- در این محور، هیچ یک از اعضا حاضر نیست قبول مسئولیت کند. همه در تلاش اند تا خود را همزمان با منافع اقتصادی، سیاسی و امنیتی شان، حفظ کنند. جالب اینکه اعضای این محور، این کار را تنها در پناه نظم لیبرال امریکایی، ممکن و میسر می دانند؛

8- این محور، تا هنوز نتوانسته یک شناسه هویتی همانند ارزش  های غربی همانند دموکراسی، بازار آزاد، حمایت از متحدان و تشکیل ناتو، از خود داشته باشد. تنها مشخصه این محور، اقتدار گرایی دولتی است که به تحکیم قدرت برای رهبران فعلی این کشور ها، کمک می کند؛

9- این محور در یک ناهماهنگی عملکردی و فکری، برای باز تعریف نظم بین الملل پسا نظم امریکایی و در جهت های متضاد، تلاش دارد. هیچگونه واکنش هماهنگ و منسجمی که بتواند قطب متحد ناشی از شکل گیری این محور را نشان دهد، به وضاحت دیده نمی شود. پس به این حساب، ممکن دقیق باشد که بگوییم که چالش ها در عملکرد و سیاست های این محور، مانع شکل گیری یک اتحاد واقعی استراتیژیک برای امریکایی زدایی و ارائه بدیل برای آن شده است؛

10- این محور نتوانسته اختلاف روی جغرافیا، ژئوپولیتیک رقابت با غرب و امریکا، منابع طبیعی و مسیر راهبردی را برای سیطره جهانی اش، در یک مسیر همگرایی و تفاهم قرار دهد. در ضمن، نا همگونی رژیم های سیاسی مستقر در این کشور ها، برداشت از سیاست های امروز جهان و نگاۀ فرصت طلبانه به واقعیت های بین المللی، عرصه تقابل حتمی میان اعضای این محور خواهد بود.

بنا محور شرق با چالش های جدی عملکردی، سیاسی و فکری در مواجهه با نظم امریکایی مواجه است. به خصوص در شرایطی که امریکا در تلاش است تا با ایجاد شکاف در این محور از شکل گیری یک اتحاد واقعی و راهبردی میان اعضای آن که می توانند رقیب بالقوه برای امریکا باشند جلوگیری کند، وجود این چالش ها می تواند یک ضعف عملکردی و ساختاری در عرصه رقابت های جهانی برای این محور مطرح باشد. در ضمن، وابستگی متقابل امنیتی، سیاسی و اقتصادی، از دیگر عوامل ناتوانی و وجود چالش های این محور در برابر نظم امریکایی است که گذار به نظم پسا قطبی را یک مقدار دشوار می سازد.