ایران از جمله کشورهایی است که در صلح و جنگ افغانستان نقشی اساسی داشته و دارد. ایران با افغانستان نزدیک به هزار کیلومتر مرز مشترک دارد، به همین جهت وضعیت نامناسب امنیتی در افغانستان مطمئناً ایران را نیز تحت تاثیر خواهد گذاشت. گسترش ناامنی به مرزهای ایران، گسترش قاچاق مواد مخدر، مهاجرت آسیب‌دیدگان از جنگ به ایران، کاهش تعاملات اقتصادی و پروژه‌های عمرانی، از عمده‌ترین نگرانی‌های ایران در قبال افغانستان است. به همین جهت صلح در افغانستان در دستگاه سیاست خارجی ایران جایگاه مهمی داشته و ایران همواره تلاش کرده است تا اوضاع را رصد کند.
سوال اساسی این است که سیاست خارجی ایران در قبال روند صلح چیست؟ ایران از چگونه صلحی حمایت می‌کند؟ قدرت‌گیری طالبان در بعد نظامی/سیاسی چه پیامدهایی برای ایران دارد و آینده‌ی ایران و افغانستان چگونه خواهد بود؟
این برنامه از سیاست‌نامه به سوالات فوق اختصاص داده شده بود. در این برنامه دکتر سمیه مروتی، استاد دانشگاه و پژوهشگر از ایران و همینطور آقای سلطان آریا، استاد دانشگاه و پژوهشگر شرکت کرده بودند.
دکتر مروتی با اشاره به اهمیت افغانستان برای دستگاه سیاست خارجی ایران، به این مساله پرداخت که یکی از مهم‌ترین نگرانی‌ها در قبال افغانستان، وضعیت پس از خروج نیروهای خارجی است. به باور دکتر مروتی، اینکه کدام گروه خلأ قدرت را در افغانستان پر می‌کند، مهم‌ترین سوالی است که باید به آن پرداخته شود.
دکتر مروتی با اشاره به وضعیت پیش آمده در یک سال اخیر، از بازی‌گرانی یاد کرد که تلاش می‌کنند تا در افغانستان نقش بازی کنند و چه بسا برای نمایش نقش خود، تلاش می‌کنند تا بازی دیگر بازی‌گران را تغییر بدهند.
این استاد دانشگاه در میانه‌ی برنامه و در پاسخ به این سوال که آیا ایران در آينده از گروه‌های نیابتی برای اهداف خود استفاده خواهد کرد یا نه، چنین گفت که « استفاده از گروه‌های نیابتی به سود ایران نیست. چه اینکه اگر ایران از چنین گروه‌هایی استفاده کند باعث واکنش رقبای منطقه‌ای ایران شده و در شرایط فعلی تضادهای منطقه‌ای به سود ایران نیست».
در ادامه سلطان آریا، استاد دانشگاه و پژوهشگر با مروری بر روابط ایران و افغانستان در بیست سال اخیر به موضوع پرداخت که پس از روی کارآمدن اشرف غنی، رئیس جمهور جدید افغانستان، روابط ایران و افغانستان تا حدودی رو به تیرگی گراییده است. آقای آریا با اشاره به حضور دیپلوماتان ایرانی در مراسم تحلیف موازی دکترعبدالله عبدالله، آن را یکی از مورادی دانست که باعث شده تا اشرف غنی، در سیاست خود با ایران راهی نه چندان مناسب را طی کند.
به باور آقای آریا آنچه در چند سال اخیر برای ایران اتفاق افتاده است، از جمله فشار تحریم‌های اقتصادی، همه‌گیری کرونا و رقابت‌های منطقه‌ای ایران در خاورمیانه، همه و همه باعث شده است تا ایران آن نگاهی که مثلا پنج سال پیش به افغانستان داشته باشد، از دست بدهد. اما با این همه باز هم افغانستان در سیاست خارجی ایران نقش مهمی دارد.
آقای آریا در پایان به نگرانی‌های ایران در قبال افغانستان پرداخت، او اشاره کرد که قدرت‌گیری طالبان به هیچ وجه به سود ایران نیست. طالبان هم از دیدگاه ایدئولوژیک با ایران مشکل دارند و هم حافظه‌ی تاریخی مردم ایران نسبت به طالبان مثبت نیست. به بارو آقای آریا ایران از طالبان تنها به عنوان یک ابزار در کوتاه مدت در مقابل داعش یا حضور دوام‌دار آمریکا استفاده می‌کند و در پایان روز، طالبان نمی‌توانند دوست خوبی برای ایران باشند.
