دو پشتیبان اصلی رئیس‌جمهور بشارالاسد، ایران و روسیه، با فرونشستن شعله‌های جنگ در بیشتر مناطق سوریه، در حال رقابت بر سر تأثیر خود در جنگ این کشور و به دست آوردن غنائم جنگی هستند.
دو کشور برای نفود در ساختار مدارس سوریه زبان مخصوص خود – فارسی و روسی – را دارند، قراردادهایی برای ساختن کارخانه‌های تولید آرد هم‌زمان با قحطی نان در سوریه امضا کرده‌اند و در حال ساخت نیروگاه‌ها در این کشور هستند.
آنها همچنین بر سر قراردادهای استخراج نفت نیز رقابت دارند. به گفتۀ جهاد یازیقی، مسئول شبکۀ خبری Syria Report، استخراج فسفات و ساخت بندر، میلیون‌ها دلار هزینه دارد: با اینکه میران موفقیت ایران و روسیه در سوریه به یک اندازه نیست، آنها بخش‌های مشابهی را در این کشور زیر نظر دارند.
شرکت‌های روسی متواتراً مناقصۀ این بخش‌ها را از آن خود کرده‌اند. مثلاً برنده شدن در چهار قرارداد نفتی از سال 2013 تا 2020؛ اما ایران سال گذشته برای اولین بار قرارداد نفتی سوریه را از آن خود کرد. سوریه در بهار 2019 اعلان کرد که در حال برنامه‌ریزی برای اجارۀ بندر تارتوس خود به روسیه و تحویل ترمینال محافظتی خود در لاتاکیا به ایران بوده است، اما بعدها قرارداد دوم – با ایران – را لغو کرد.
یازیقی گفت: سوریه در ابتدا نیز به ایران قول داد تا قرارداد استخراج فسفات را با این کشور امضا کند، اما نظرش تغییر کرد و در سال 2018 آن را به شرکتی روسی واگذار کرد، شرکتی که طبق قرارداد تا 50 سال بعد 70% فسفات استخراج شده را از آن خود می‌کند.
ایرانی‌ها احساس کردند نسبت به تعهد، مشارکت نظامی و اقتصادی‌شان در سوریه، سهم برابری در منابع سوریه به دست نیاورده‌اند. آنها بیشترین حمایت اقتصادی از سوریه را کرده‌اند. اما این روسیه است که بیش از ایران در حال به دست آوردن مزایای اقتصادی از سوریه است.
سرلشگر یحیی رحیم‌صفوی، دستیار بلندرتبۀ نظامی آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر ایران، در سال 2018 تأکید کرد که «ایران این زیان‌ها را به دلیل حمایت خود از سوریه با نفت، گاز و قراردادهای فسفات جبران می‌کند. ایران همچنین می‌تواند توافقات بلندمدت سیاسی و اقتصادی با دولت سوریه امضا کند تا پول‌هایی که در سوریه خرج کرده است را بازگرداند».
ایران در اوایل سال 2012 که جنگجویان مخالف دولت سوریه در حال تصرف دولت بودند، حمایت نظامی خود از دولت سوریه را آغاز کرد و نیروهایی از سپاه قدس خود، عراق، لبنان و هزاران جنگجوی شیعۀ افغان را گرد هم آورد. بنا بر گزارش شبکۀ خبری Syria Report، ایران برای پشتیبانی از اقتصاد محاصره‌شدۀ سوریه برای این کشور سه خط اعتباری با هزینۀ حداقل 6/5 بیلیون دلار ایجاد کرد.
میران موفقیت ایران و روسیه در سوریه به یک اندازه نیست، آنها بخش‌های مشابهی را در این کشور زیر نظر دارند.
با وجود اینکه روسیه بعداً وارد جنگ سوریه شد – دخالت سال 2015 -، سرنوشت جنگ را تغییر داد. نقشه‌های جنگی روسیه شامل حمایت هوایی از ارتش سوریه و متحدان آن و درهم‌کوبیدن همسایگان مخالف دولت بشارالاسد بود و به این وسیله به نبرد در مقابل شورشیان یاری رساند. از آنجایی که جنگ آنقدر به درازا کشید که منجر به تحریم‌های بین‌المللی شد، اسد نیز خواهان سرمایه‌گذاری روسیه در سوریه شد.
10 سال پس از شروع قیام علیه دولت اسد، نیروهای دولتی دوباره کنترل بیشتر مناطق این کشور و ناحیۀ تحت محاصرۀ ادلب در شمال غرب سوریه را در دست گرفتند. اما تخریب گسترده بود و اقتصاد عملاً فلج شده بود.
روابط اقتصادی سوریه با روسیه در طول تاریخ مستحکم‌تر از روابطش با ایران بوده است. اما ایران نیز برنامه‌ریزی کرده است تا وارد بخش‌هایی از بازار سوریه شود. به عنوان مثال، دستگاه‌های الکترونیکی و دارو به طور روزافزونی از ایران وارد سوریه می‌شود. مقامات سوری داروخانه‌ها در دمشق را فرامی‌خوانند تا در مورد دسترسی به داروها از آنان سؤال کنند و معمولاً با این پاسخ روبرو می‌شوند: همیشه داروهای ایرانی جایگزین در اختیار داریم.
رویکرد ضد غربیِ ایران در سوریه به برخی سوری‌ها نیز سرایت کرده است. هنگامی که ایرانی‌ها در ماه مارچ مجموعۀ تفریحی جدیدی در دمشق باز کردند، عکس خامنه‌ای و قاسم سلیمانی – فرمانده ترور شدۀ ایرانی – در کنار عکس اسد در آن دیده می‌شد که به سوی بازدیدکنندگان، فواره‌های آب و زمین‌های فوتبال دست تکان می‌دادند. ایران در شرق سوریه و دمشق مراکز فرهنگی ایجاد کرده است. مراکزی که رویدادهایی مانند نمایشگاه عکس اخیر به مناسبت سالگرد مرگ سلیمانی در آن برگزار شد.
همچنین، رسانه‌های ایرانی گزارش کردند که این کشور در حال ساخت 12 مرکز تجاری در قلب پایتخت سوریه است و 24 شرکت ایرانی در این مرکز قرار خواهند گرفت.
اما روسیه با نفوذ ایران به مدارس سوریه مقابله می‌کند و زبان روسی را به عنوان جایگزین زبان فرانسوی و زبان دوم آموزش سوریه در نظر گرفته است. نخستین دور امتحانات دبیرستان (لیسه) روسی سال گذشته برگزار شد.
ایران به فشار خود ادامه می‌دهد تا زبان فارسی را نیز در سوریه به عنوان زبان رسمی، ثبت کند. مرکز رسانه‌های سوریه گزارش کرد، سال گذشته که ایران توافق‌نامه‌ای امضا کرد تا به سوریه کمک کند مدارس خود را بازسازی کند، محسن حاجی‌میرزایی، وزیر آموزش و پرورش ایران، بر اهمیت ورود زبان فارسی به نظام آموزشی، تأکید کرد. ایران در مدارسی از سوریه که به بازسازی آنها کمک کرد، کلاس‌های زبان فارسی دایر کرده است.
برخی مدارس در رقه و دیرالزور همین اکنون نیز زبان فارسی را در درس‌های مدارس ابتدایی و راهنمایی خود گنجانده‌اند؛ برخی سوری‌ها نیز نگران این هستند که چنین اتفاقی در حلب – جایی که ایران در این ماه اعلان کرد قصد گشایش کنسولگری در آن را دارد – اتفاق بیفتد.
آژانس خبری دولتی سوریه گزارش داد که ایران و روسیه در ساخت کارخانه‌های آرد نیز در این کشور سرمایه‌گذاری کرده‌اند. نخستین کارخانۀ آرد بنا بر توافقی با ایران ساخته شد و هزینۀ آن را دو سال قبل خط اعتبار ایران پرداخت.
شرکتی روسی در سال 2017 اعلان کرد که قراردادی با هزینۀ حدود 84 میلیون دلار را برای ساخت چهار کارخانۀ آرد هومس از آن خود کرده است. طبق گفته‌های مقامات روسی و سوری به آژانس‌های مختلف خبری، روسیه از صادرات مستقیم گندم نیز به سوریه سود می‌برد، صادراتی که از سال 2017 تا 2019 حدود 1 میلیون تُن بوده است.
کمبود گندم در سوریه پس از این رخ داد که کارخانه‌های آرد در جنگ ویران و زمین‌های کشت گندم یا به دلیل خشکسالی خشک شدند، یا دولت اسلامی آنها را به آتش کشید.
روابط اقتصادی سوریه با روسیه در طول تاریخ مستحکم‌تر از روابطش با ایران بوده است.
بحران نان در مقیاسی بزرگ، تحول اقتصادی گسترده‌تری در سوریه را منعکس می‌کند. سازمان ملل متحد اعلان کرده است که بیش از 13 میلیون نفر پس از تحمل رنج جنگ ده‌ساله، به کمک‌های بشردوستانه نیاز دارند. جنگی که منجر به زیان اقتصادی حدود نیم تریلیون دلار شد.
رقابت روسیه و ایران به حوزۀ دیپلماتیک نیز کشیده شده است. فیصل المقداد، وزیر خارجۀ سوریه در ماه دسامبر ایران را به عنوان نخستین سفر خارجی خود برگزید. ماریا زاخاروا، سخنگوی وزارت خارجۀ روسیه به تنش‌های بین روسیه و ایران بی‌اعتنایی کرد و گفت: المقداد نخست قصد سفر به روسیه داشت، اما به دلیل مشغولیت کاری بیش از اندازۀ وزیر خارجۀ روسیه، پذیرفته نشد.
روسیه در پی وصل سوریه به کشورهایی عربی است که به ایران بدبین هستند. روسیه همچنین از کمیتۀ تسهیل قانون اساسی که توسط بازنویسی قانون اساسی به امضا رسید، حمایت می‌کند. کرملین انتخابات سال 2015 پارلمان و ریاست جمهوری – یک سال پس از اینکه انتخابات برگزار شد و شش سال پیش از الزامات قانون اساسی – را تحت فشار قرار داده است.
به نظر می‌رسد منافع استراتژیک ایران بر کنترل بخش‌های زیادی از مسیر زمینی تمرکز کرده است که از مرزهای شرقی سوریه با عراق تا مدیترانه کشیده شده است. این مسیر ایران را قادر خواهد ساخت تا به سادگی به نیروهای حزب‌الله در لبنان اسلحه و مواد دیگر برساند.
عمر ابو لیلا، مسئول نظارت شبکۀ ارتباطی دیرالزور24، گفت: مسئله مورد نظر ایران فقط پول نیست، جغرافیا نیز مطرح است. ایرانی‌ها در شرق سوریه مانند اطراف سیدالزینت – منطقۀ حومۀ دمشق و حرمی که نزد شیعیان مقدس و محترم است – کسب‌وکارها را خریده‌اند.
ایران بر حفظ منافع خود در شرق سوریه که در کنترل شبه‌نظامیان تحت حمایت اوست، بر کسب حمایت محلی به وسیلۀ امنیت و آموزش و پرورش تمرکز کرده است. ابولیلا گفت: «این کار، فرایند استخدام، کسب همدلی و هدف قراردادن این نسل است». افزایش حملات اخیر دولت اسلامی به این منطقه، اکثر مردم آن را وادار کرده است تا بدون هیچ هراسی حضور شبه‌نظامیان تحت حمایت ایران را بپذیرند یا خود را با آنان وفق دهند.
به هر صورت، برخی سوری‌ها پیشروی ایرانیان را نمی‌پذیرند. هم‌زمان با حضور گستردۀ ایرانیان از ده سال گذشته بدین سو، ترس از نفوذ تشیع افزایش یافته است. ساکنان سنی این مناطق ویدئوهایی از چند سال گذشته را نشان می‌دهند که در آنها مردانی مشغول سینه‌زنی – عزاداری سنتی اهل تشیع – در قلب بازار سنتی دمشق هستند.