مینیاتور به معنای عام، نقاشی به قطع کوچک است، این کلمه از واژه‌ی لاتین می‌نیوم (minimum) مشتق شده است که برای رنگ‌آمیزی سرخ در قرون وسطی در نسخه‌های تذهیب شده به کار می‌رفته است. هنر مینیاتوری با نام هرات پیوند ناگسستنی دارد و با سرزمین هری گره خورده و به عهد تیموریان هرات بر می‌گردد.
نخستین بار در زمان بایسنقر میرزا شهزاده‌ی تیموری، کتابخانه‌ای ایجاد شد که حیثیت دانشگاه امروزی را داشت.در این کتابخانه از تمام رشته های هنری افراد مصروف فراگیری هنر می شدند. براساس برخی از روایت‌های تاریخی، این کتابخانه در منطقه‌ی باغ سفید یا محوطه‌ی کنونی شفاخانه‌ی خواجه عبدالله انصاری در شهرهرات تاسیس شده است.
ظهیرالدین محمد بابُر بنیان‌گذار امپراتوری گرکانی هند در سفر به هرات به تفصیل در مورد کتاب‌خانه‌ی عهد تیموری پرداخته است. خیلی‌ها از کتاب‌خانه‌ی عهد تیموریان به عنوان بستر رشد هنرمندان آن زمان یاد می‌کنند که مسیر شگوفایی هنر هرات را هموار کرده است.
شاهزاده بایسنقر میرزا و پدرش شاهرخ از جمله‌ی مشوقان بزرگ این سبک هنری یا (مکتب هرات) بودند. بایسنقر گرایش شدیدی به ماندن در هرات داشت و مورخان یکی از دلایل ماندگاری بایسنقر در هرات را، شکوفایی حیات فرهنگی در این شهر می‌دانند، شهری که بایسنقر می‌توانست علایق سرشار هنری و فکری خود را در آن‌جا به خوبی دنبال کند.
بعد از درگذشت بایسنقر، در زمان حکومت سلطان حسین بایقرا مردی ظهور می کند که نامش با مینیاتوری پیوند عجیبی دارد. او کمال الدین بهزاد هروی است که در سال 855 هجری قمری در هرات زاده شده و زیر نظر استاد روح الله میرک نقی‌زاده به پخته‌گی رسید و به هنرمند نامی هرات در حوزه‌ی مینیاتوری درتاریخ بدل شد. براساس روایت‌های تاریخی، مکتب‌های تبریز، اصفهان و شیراز با الگوبرداری از هنر استاد بهزاد بنیان‌گذاری شده است. استاد بهزاد مدتی به دربار شاهان صفوی رفت ولی دوباره به هرات بازگشت و در همین شهر وفات کرد.
هرچند برخی منابع آرام‌گاه او را شهر تبریز ایران ذکر کرده‌اند، ولی آرام‌گاه بهزاد در نزدیک «کوه مختار» در شهر هرات است و سنگ مزار او چند سال پیش عمداً تخریب شد که اکنون برای حفاظت بیش‌تر در ارگ هرات نگهداری می‌شود.
بهزاد در حلقات علمی مولانا عبدالرحمن جامی ومولانا حسین واعظ کاشفی، حضور پیدا کرده و حکمت را وارد هنر منیاتوری می‌کند. در اوایل پیدایش هنر مینیاتوری در هرات، این هنر آمیخته با نشانه‌های بودایی و چینی بوده است و بهزاد این هنر را از نشانه های یاده شده تصفیه می‌کند.
چند مورد از ویژه‌گی های مینیاتوری استاد کمال الدین بهزاد را یاد آوری کنیم:
- در آثار او انسان نقش اساسی را ایفا می‌کند.
- انسان مورد نظر بهزاد، انسان متحرک است.
- نشان دادن وضعیت مردم در ابعاد گوناگون
- پرداختن به شیوه‌ی زندگی عادی مردم
- ابداع موضوعات تازه و ارایه‌ی ارزش‌های انسانی
- آثار بهزاد دارای روح رنگ‌آمیز است، بکار بردن طلا و نقره
پس از دوره‌ی شگوفایی مینیاتوری در عهد تیموریان، کم‌کم این هنر در هرات به فراموشی سپرده شد. در سال ۱۳۵۶ خورشیدی لیسه‌ی مسلکی صنایع با کوشش استاد سعید مشعل به لیسه‌ی مسلکی صنایع استاد کمال‌الدین بهزاد تغییر نام یافت و لیسه‌ی مسلکی بهزاد تأسیس شد. استاد مشعل را بسیاری احیاگر مکتب مینیاتوری بهزاد می‌دانند و او تلاش‌های زیادی برای زنده ماندن هنر به ویژه مینیاتوری انجام داد و شاگردان زیادی را در این بخش آموزش داد.
کار تزیین تالار نشست‌های( مقام ولایت) هرات با همکاری استاد مشعل و شاگردانش ۹ سال ادامه یافت. عبدالناصر صوابی مینیاتوریست، پژوهش‌گر و استاد دانشگاه هرات و یکی از شاگردان استاد سعید مشعل تاکید دارد که زادگاه هنر مینیاتوری جغرافیای هرات بوده و این هنر باید به نام افغانستان ثبت یونسکو شود.
آقای صوابی دلایل و استدلال محکمی برای این ادعاهایش دارد.
آقای صوابی می گوید: « کاری که ما به آن تاکید داریم و مدعی ایم که این حق ما است، این است: نوآوری‌هایی که بهزاد در مینیاتوری انجام می‌دهد، از یک طرف او با حلقات انسی و با حلقات عرفانی مولانا عبدالرحمن جامی، حسین واعظ کاشفی حضور پیدا کرده و می‌تواند هنر را تصفیه کند و از طرف دیگر المان‌ها و نشانه‌های هنر چینی و بودایی پاک و هنر را در حوزه‌ی حکمت وارد کند.» آقای صوابی پژوهش های علمی‌ای را در قالب کتاب‌ها و مقاله‌هایی پیرامون هنر مینیاتوری منتشر کرده است.
«مرواریدهای سیاه» اثری از آقای صوابی است که به نقوش دوره‌ی تیموری پرداخته است. آقای صوابی می‌گوید، این کتاب به زبان جاپانی نیز ترجمه شده است.
تجزیه وتحلیل ده اثر استاد کمال الدین بهزاد و تحقیق میدانی به مدت سه سال روی نقوش سنگ قبرهای شاهزاده‌های تیموری، از پژوهش‌های دیگر او است.
وی به رادیو نوروز گفت: « حدود سه سال روی یک تحقیق میدانی در مورد تجزیه و تحلیل روی نقوش سنگ گورهای شاهزاده‌های تیموری کارکردم و از نگاه هندسی و شکل، این نقوش را معرفی کردم، چون من قبلا حجاری کار کرده بوده ام ، باید این تحقیق را انجام می دادم.»
سال‌ها پس از وفات استاد بهزاد هنرجویان هراتی در انستیتوت مسلکی استاد کمال‌الدین بهزاد با فراگیری هنر مینیاتوری راه او را ادامه می‌دهند و خود را میراث‌دار هنر بهزاد می‌دانند. شریف‌احمد حیدری، آمر انستیتوت مسلکی استاد کمال الدین بهزاد است.
او به رادیو نوروز گفت که در این انستیتیوت دو نوع سبک مینیاتوری، مینیاتوری مکتب هرات و مینیاتوری معاصر آموزش داده می شود.
او گفت: « به تعداد سه بانو وسه آقا مصروف تدریس هنر مینیاتوری در انستیتیوت استاد کمال الدین بهزاد اند، در این انستیتوت حدود 50 دانشجوی دختر در صنف های سیزدهم و چهاردهم مصروف فراگیری این هنر هستند، در پهلوی رشته‌ی مینیاتوری رشته‌های نقاشی و گرافیک هم داریم، رشته مینیاتوری به عنوان مضمون در رشته‌های گرافیک و نقاشی ما تدریس می‌شود.»
ایران از جمله کشورهایی است که هنر مینیاتوری را اخیرا به نام خود در یونسکو یا سازمان فرهنگی ملل متحد به ثبت رسانده که این موضوع سبب واکنش‌های هنرمندان و فرهنگیان در هرات و کل افغانستان شده است.
دکتر نوید مشعوف، مینیاتوریست، پژوهش‌گر و استاد دانشگاه هرات در مورد زادگاه هنر مینیاتوری تاکید دارد که جغرافیای پارسی مهد هنر مینیاتوری است و به کشور خاصی بر نمی‌گردد. آقای مشعوف باور دارد که هنر مینیاتوری به تمدن شرق بر می‌گردد.
او می گوید: « این اشتباه است که کسانی باور دارند این هنر مربوط به آن‌ها است ، من چنین باور دارم که اگر یک افغانستانی، یک ایرانی، یک ترکی، یک هندی، یک ازبک و یک تاجیک باور داشته باشد که میراث فرهنگی این حوزه متعلق به آن‌ها است، سواد کافی ندارد، این هنر مربوط به جغرافیای فارسی است، جغرافیای فرهنگی فارسی نه جغرافیای سیاسی، در جغرافیای فرهنگی همه کشورها میراث‌دار مشترک اند.»
از استاد میرک هروی، استاد محمد سیاه قلم، استاد قاسم علی، استاد اساتید کمال الدین بهزاد، استاد سلطان علی، شمس الدین سنگ تراش، استاد سعید مشعل، استاد خلیل الله اظهر هروی، استاد توفیق رحمانی، استاد عبدالقادر رحیمی، استاد عبدالناصر صوابی و استاد رستگار از جمله ستاره های تابناک تاریخ هنر مینیاتوری و مکتب هرات نام برده می‌شود. با این همه خیلی ها باور دارند که مینیاتور تصویر ادبیات و یا تصویر بینش انسان است. هنر مینیاتوری در حوزه زبان پارسی با ادبیات غنی تمدن شرق گره خورده و آگاهان تاکید دارند اگر ادبیات زبان پارسی نمی‌بود این هنر نیز وجود نمی داشت.