اشتراک کننده‌گان میز گرد مجازی: نسبت به مدیریت آب بین افغانستان و ایران باید نگاه سازنده وجود داشته باشد

اشتراک کننده‌گان میز گرد مجازی، چالش‌ها و فرصت‌های مدیریت آب بین افغانستان و ایران می‌گویند که باید نسبت به مدیریت آب بین این دو کشور نگاه سازنده وجود داشته باشد. نجیب آقا فهیم، استاد دانشگاه و وزیر پیشین وزارت دولت در امور رسیده‌گی به حوادث در این نشست گفت :«به جای این که هم‌دیگر را نسبت به مدیریت نشدن درست آب متهم می‌کنیم، بیاییم نگاه سازنده نسبت به مدیریت آب داشته باشیم.»

آقای فهیم افزود :«معاهدۀ آب هلمند از نظر ما یک معاهدۀ جامع است که برای حل اختلافات در حوزه‌های آبی مشترک در وقتش، مدل خوبی ارایه کرده است و از آن می‌شود، به عنوان مدل حل اختلافات آب در منطقه استفاده کرد.» هیبت‌الله نژندی‌منش، عضو هیات علمی گروه حقوق بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی تهران گفت: «در سیستم مدیریت منابع آبی، بهره‌بردای منصفانه و معقول وجود داشته باشد، هر دو جانب در اجرای حق آبی خود به یک دیگر صدمه نزنند، هر کاری که در مسیر آبی صورت می‌گیرد، برای جلوگیری از اختلاف، مشوره و مذاکره کنیم.» او هم‌چنان گفت که جمع از پژوهشگران، کسانی که به صورت فنی در حوزه‌های آب، محیط‌زیست و حقوق بین‌الملل کار می‌کنند با همکاری یک نهاد بین‌المللی، یک طرح جامع را در مورد مدیریت آب‌های فرامرزی تهیه کنند.

هیبت‌الله نژندی‌منش افزود :«دولت‌مردان ما بحث‌های تاریخی را کنار بگذارند، آب باید زندگی را بسازد نه این که سیل ویران‌گر شود.» آقای نژندی منش تصریح کرد که نخبگان هر دو کشور باید پیشگام شوند و دولت ایران در قسمت مدرن کردن سیستم آب‌یاری و مشاوره‌های فنی دولت افغانستان را همکاری کرده می‌تواند. در عین حال محمدعلی بهمنی قاجار پژوهش‌گر حقوق بین‌الملل از ایران گفت که60 درصد آب هلمند در داخل افغانستان ضایع می‌شود. به گفتۀ او، برای توسعه نیاز به آب بیشتر نیست، بل نیاز به مدیریت بهتر است.

کسانی که به صورت فنی در حوزه‌های آب، محیط‌زیست و حقوق بین‌الملل کار می‌کنند با همکاری یک نهاد بین‌المللی، یک طرح جامع را در مورد مدیریت آب‌های فرامرزی تهیه کنند

او هم‌چنان گفت: «نظام مشترک برای توسعۀ آبیاری ساخته شود. براساس آن ایران به تامین آب شور ولایت نیمروز کمک بکند، یک منطقه مشترک اقتصادی در ایران و سیستان ایجاد بکنیم. دوستان دغدغه‌ها و نگرانی‌های خود را در آنجا مطرح کنند.» در همین حال سیدعلی حسینی، پژوهشگر از آلمان در این نشست گفت، سیستم‌های آبیاری افغانستان قدیمی است، نیاز است که سیستم آبیاری مدرن شود تا اراضی بیشتر تحت پوشش آبیاری قرار بگیرد. آقای حسینی افزود، رودخانۀ بزرگ در کنار ولایت نیمروز است، ولی یک درخت پیدا نمی‌شود؛ این نشان می‌دهد که  از آب درست استفاده نمی‌‌شود.

او هم‌چنان گفت: «افغانستان نیاز به توسعه دارد و توسعه آب بیشتری می‌طلبد. حالا ما بیاییم راه‌های را بسنجیم که اول نیازمندی‌های آبی خود را رفع کنیم و دوم قرارداد سال 1351 را اجرا بکنیم، ساخت بند کمال خان یکی از راه‌های است که ما بتوانیم حقابۀ ایران را طبق قرارداد و به طور منظم تحویل بدهیم، همیشه گلایه دوستان در کمیسارای آب هلمند این است که آب به صورت سیلاب می‌آید و آب طبق جدول به ما نمی‌رسد، بند کمال خان جایی است که حقابۀ ایران را به طور منظم تحویل بدهد.»

قرارداد یا معاهدۀ سال 1351 را محمدموسی شفیق، صدراعظم وقت افغانستان و امیر عباس هویدا، نخست‌وزیر وقت ایران امضا کرده بودند. در این معاهده به وضعیت حقوقی، وضعیت آب متناسب با بارنده‌گی در فصول سال، چگونه‌گی استفاده از ظرفیت‌های آبی و مقدار سهم و حقابۀ ایران و حقوق و وجایب دو جانب پرداخته شده است و میکانیزم‌های حل‌و فصل اختلافات را نیز پیشبینی کرده است. بر بنیاد معاهدۀ ۱۳۵۱، سال آبی مدتی است که از اول اکتوبر تا پایان سال بعدی در نظر گرفته می‌شود و سه نوع سال آبی را تصریح کرده است. سال نورمال آب، سال فوق نورمال آب و سال غیر نورمال آب، متناسب با سنجش میزان بارنده‌گی و محاسبه‌ی دستگاه آب‌شناسی رود هلمند.

ساخت بند کمال خان یکی از راه‌های است که ما بتوانیم حقابۀ ایران را طبق قرارداد و به طور منظم تحویل بدهیم

مجموع مقدار آبی که در سال نورمال آب و فوق نورمال آب از طرف افغانستان به ایران داده می‌شود، ۲۲ متر مکعب در هر ثانیه است. با در نظر داشت روابط نیک میان ایران و افغانستان ۴ مترمکعب اضافی به گونۀ حسن نیت نیز داده شد. رقم مجموع آن به ۲۶ متر مکعب در هر ثانیه و مجموع کلی آن در هر سال ۸۲۰ ملیون متر مکعب در سال می‌شود. مطابق مفاد معاهده، سرازیر شدن آب هلمند به ایران مشروط و متناسب با وضعیت آبی سالانه، شرایط اقلیمی و سطح بارنده‌گی است و طرفین می‌توانند تأسیسات مشترک و مناسب مورد توافق اعمار کنند و ابزارهای لازم را در آن نصب کنند تا مقدار معین مندرج در معاهده به صورت موثر اندازه‌گیری و تحویل شود.

در همین حال محمدعلی بهمنی قاجار پژوهشگر می‌گوید، سال‌ها است که این قرارداد مورد بی‌مهری و بی‌محلی افغانستان قرار گرفته است و پای‌بندی لازم در این قرارداد به طرف افغانستان وجود نداشته است. در واکنش به این صحبت‌ها، نجیب آقا فهیم می‌گوید، از طرف دولت افغانستان همیشه گفته شده است که معاهده آب هلمند قابل بحث نیست، اما چگونگی تطبیقش قابل بحث است. به گفتۀ‌ او :«در جلسۀ کمیساران آب هلمند همیشه پیشنهاد شده است که بیاییم خروجی بند کجکی را مبنا قرار بدهیم که آیا معاهدۀ آبی درست عملی می‌شود یا خیر. آقای فهیم افزود که مراجع بین‌المللی که متخصص این بخش اند، بیایند یک مطالعه مستقل انجام دهند و بعد راه حل مشترک سنجیده شود.»