توضیح: دکتر داوودشاه صبا، وزیر معادن و پترولیم کشور در دورۀ حکومت وحدت ملی به رهبری آقایان غنی و عبدالله بود. آقای صبا پیش از آن و در دورۀ حامد کرزی، رییس جمهوری قبلی کشور برای مدتی والی هرات بود. آقای صبا را به عنوان بنیان‌گذار دیدگاه هرات می‌شناسند. وی هم اکنون در ایالات متحده امریکا زندگی می‌کند و برای مدتی از هرم قدرت و سیاست افغانستان دور بوده و تحولات افغانستان را از دنیای بیرون رصد می‌کند. دکتر صبا با حضور در برنامۀ گفتگوی ویژۀ رادیو نوروز، تحولات اخیر افغانستان را به بحث گرفته و در مورد علت دوری‌اش از دنیای سیاست صحبت کرده است.
متن کامل گفتگو با داوودشاه صبا
نوروز: آقای صبا حالا که دور از وطن می‌باشید، چقدر با دنیای سیاست سرگرم هستید؟
صبا: بدون شک ما افغان‌ها هر کجای جهان که باشیم با سیاست درگیریم و بدون تماس با سیاست و به خصوص با سرنوشت سیاست در افغانستان درگیریم. این خودش سیاست است. این که چقدر فعال هستیم یا نه، قضاوت را به عهدۀ مردم می‌گذاریم. هنوز هم پی‌گیر اوضاع سیاسی هرات و کشور هستم.
نوروز: آقای صبا مدتی که شما در هرات والی بودید، پروژه‌های زیادی از جمله کارگو را پایه‌گذاری کردید. سه پروژۀ اساسی در هرات روی دست گرفته بودید که عبارت از کمربند هرات، کارگو و ساخت میدان طیاره بود. چه شد که این پروژه‌ها کمتر به پیش رفته است؟
صبا: مشکل اساسی بزرگ‌تر از دید هرات به قضایا است. باید از سطح ملی به این قضایا نگاه کنیم. درست است که شاید بنیان‌گذار برخی دیدگاه‌ها در هرات من باشم، اما این دیدگاه با اشتراک مردم ولسوالی‌ها، مدیران حکومتی و استادان دانشگاه‌ها به وجود آمد و مورد پذیرش حکومت وقت به رهبری حامد کرزی، رییس جمهور پیشین کشور قرار گرفت. این دیدگاه به عنوان یک نقشۀ راه توسعۀ اقتصادی بر مبنای واقعیت‌های اقتصادی زون غرب به خصوص هرات تشکیل یافت. طرح واقع بینانه و عینی بود و بدون آن راه دیگری نداریم. این طرح بسیار وسیع بود و فقط به چند جاده و میدان هوایی منحصر نبود. بیشتر به امور زیربنایی، رشد اقتصادی زراعت، صنایع بر محور پروسس مواد غذایی، مسایل حمل و نقل، صنایع دستی در هرات که خود از مارک‌های تجارتی هرات به شمار می‌رفت و مرکزی را به نام مرکز تکنالوژی معلوماتی بنیاد نهادیم و اکثرشان فعال هستند. به هر ترتیب، یک سلسله کارها را شروع کردیم و در آن زمان علاقه‌مندی کشورهای خارجی نسبت به هرات ایجاد شده بود. به این دلیل که جامعۀ مدنی فعال بود و نظارت و ارزیابی از پروژه‌ها وجود داشت. متاسفانه دورۀ ولایت من بر هرات به پایان رسید و امیدواری به این بود که این پروژه‌ها ادامه یابد و مردم از آن پشتیبان بودند و هستند اما متاسفانه پی‌گیری نیافت. والیان به برنامه‌هایی درگیر شدند که حتا نیاز به یک ثانیه وقت تلف کردن هم نداشت. بی توجهی حکومت محلی نسبت به برنامه‌های انکشافی، یک دلیل بود. دلیل دیگر مرتبط به وضعیت پیش آمده در افغانستان است. حکومت وحدت ملی روی کار آمد و همه وعده‌هایش برای رشد اقتصادی، روی کاغذ باقی ماند و حکومت در مرکز روی مسایل دیگری پیچید. به این دلیل بود که پروژه‌ها از کار ماند. خوشحال هستم که اعلان کنم که دو پروژه شامل سرک هرات-پشتون زرغون و هرات-زنده جان تکمیل شد. سرک حلقوی هم در هرات رو به تکمیل است. این پروژه‌ها جزو پروژه‌های اساسی در هرات بود. ماسترپلان ساخت میدان هوایی با حمایت کشور ایتالیا روی دست گرفته شد و یک سال روی آن کار کردیم و خوش‌بختانه آژانس مصوونیت هوایی ملکی اتحادیۀ اروپا طرح را از نظر فنی تدقیق کردند و مهر تایید به آن گذاشتند. در زمان آقای کرزی، طرح از طرف ریاست جمهوری تایید شد و وزارت ترانسپورت قرار شد که آن را پی‌گیری کند. کشور ایتالیا هم مبلغ 70 میلیون دالر را برای ساخت آن تایید کرد و متاسفانه بعدا پی‌گیری نشد و آن پول شاید همین لحظه هم وجود داشته باشد. باید حالا روزنامه‌نگاران پی‌گیری کنند که چرا آن پول پی‌گیری نشد و کی‌ها برای سبوتاژ آن دست بالا زده بودند.
نوروز: شما شش ماه در تلاش تاییدی استعفای خود از جانب دولت مرکزی بودید. به مردم هنوز جای سوال است که چرا آقای صبا با وجود طرح دیدگاه برای هرات، از وظیفه کناره گیری کرد؟
صبا: من مطمین بودم که دیدگاه باید اول از سطح دفتر والی هرات بیرون شود. به همین دلیل، طرح را از دفتر والی بیرون کردم و وارد جامعه اکادمیک و گروه‌های مردمی ساختم. مطمین بودم که آن دیدگاه اجرا می‌شد. اگر حکومت محلی هرات اداره‌یی برای تطبیق پروژه‌ها داشته باشد و یا دولت مرکزی به دنبال ایجاد زمینۀ انکشاف برای هرات باشد، آن دیدگاه باید اجرا شود. گمان می‌کنم مردم هرات با درک شرایط وقت، به من حق می‌دادند که از وظیفه کنار بروم. من علیه غاصبان زمین مخالفت کردم. آنان اما قوی بودند و با سنگ اندازی‌های مختلف در پی سبوتاژ پروژه‌های اقتصادی شدند. شما می دانید که والیان در سطح محلات از جملۀ بی‌اختیارترین مسوولان اداری هستند. این حرف را من حالا نمی گویم. این را قبلا به آقای کرزی و آقای غنی هم گفته بودم. یکی از توافق‌های من با آقای غنی، همین بود که باید به والیان صلاحیت های بیشتری داده شود. بی صلاحیتی والیان و عدم توجه مرکز از جملۀ این دلایل بود. در آن زمان برخی مسایل را که موافق به اجرای آن نبودیم، مافیا با عبور از ولایت، از طریق ارگان‌های محلی آن را به اجرا می گذاشتند. حتا انتخابات شهرداری هرات را در مرکز انجام دادند. حالا اما اگر خبرنگاران پی‌گیری کنند، به دلایل اصلی دست یافته می‌توانند. من نمی خواستم که بیشتر از این حضور من در هرات باعث آزار و اذیت مردم شود. به همان دلیل، زمینه را فراهم دیدم که باید از وظیفه کناره گیری کنم.
نوروز: از آن زمان تا کنون والیان زیادی به هرات آمدند، آیا دیدگاه شما نسبت به هرات پی‌گیری شد؟
صبا: متاسفانه آنچه که از نظام سیاسی توقع داریم و آنچه که رخ می‌دهد از هم متفاوت است. ما توقع داریم که سیستم عوض شود نه افراد. توقع من این بود که بعد از من والی بعدی در عوض شخصی‌سازی مسایل باید دیدگاه عمیق‌تری نسبت به هرات می‌داشت. آن والی حالا باید پاسخ بدهد که چرا پروژه‌های اقتصادی هرات متوقف شده است. آنان شاید دلایل خود را داشته باشند. هنوز وارد جزییات این قضایا نیستم و نمی‌دانم که چرا والی بعد از من نتوانست پروژۀ توسعه شهرک صنعتی هرات را پی‌گیری کند. یا چرا نتوانست سرک هرات-چشت را آسفالت کند. چرا میدان هوایی هرات پیش نرفت؟
نوروز: چه نیازهایی برای هرات و جود دارد که باید پی‌گیری شود؟
صبا: از اساسی ترین چالش‌های مردم افغانستان بیکاری است. وقتی جوانان بیکار باشد، چه امیدی برای زندگی دارند؟ چرا باید پروژه‌های اقتصادی پی‌گیری نشود؟ من فکر می‌کنم که باید به سکتور زراعت بیشتر توجه شود. باید صنایع پروسس مواد غذایی بر محور زراعت افغانستان، پی‌گیری شود. در هرات که می‌گوییم مرکز انگور است و انگور با تاریخ هرات پیوند خورده، جای تاسف است که میوه‌های مشابه از کشورهای همسایه وارد می‌شود. در حالی که میوه‌های دهقانان ما یا خراب می‌شود یا به قیمت ارزان به فروش می‌رسد. سکتور صنایع ساختمانی هنوز مسدود است و طرح‌های بزرگ دیگر هم‌چنان راکد مانده است. مانند ساخت و ساز سرک‌ها، میدان‌های هوایی، توسعۀ شهری و سایر برنامه‌های زیربنایی در افغانستان بدون توجه باقی مانده است.
نوروز: چه شد که پس از استعفا از چوکی ولایت و تکیه زدن بر مسند وزارت، از کابینه جدا شدید؟
صبا: مسالۀ وزارت معدن چند دلیل داشت. سکتور معادن افغانستان مافیایی شده است. باید برای استوارسازی و پاک‌سازی سکتور تلاش بیشتری صورت می‌گرفت. ما طرح ساختیم و آن را از محدودۀ دفاتر دولتی بیرون کردیم و برای نخستین بار شورای ملی مشورتی برای توسعۀ صنایع ملی و نفت و گاز افغانستان ساختیم که در آن نماینده‌گان جامعۀ مدنی، نماینده‌های دانشگاه‌های مختلف افغانستان، مردم عادی، وکلای پارلمان و متخصصین حضور داشتند. طرح اساسی انکشاف صنایع منرالی و نفتی افغانستان را ساختم و در روزنامۀ 8صبح هم منتشر شد. بر اساس آن باید روی سه محور کار می کردیم. اول مدیریت صنایع بود. اصلاحات در وزارت معادن و ارگان‌های مربوطۀ آن ایجاب می کرد که موانع اصلاحات را شناسایی کنیم. 123 مانع را سد راه انکشاف صنایع معدنی افغانستان پیدا کردیم. باید آن‌ها را اصلاح می کردیم. تعدیلات را ترتیب کردیم و از طریق کابینه تصویب کردیم و به وزارت مالیه رفت اما هنوز در آن‌جا گیر کرده است. پی‌گیری کردن قرارداد معدن مس عینک با یک شرکت چینایی بود. به همین ترتیب یک شرکت چینایی دیگر نفت را از سرپل افغانستان استخراج می‌کرد و قراردادهای آنان مشکل داشت. به همین دلیل چینایی‌ها با قدرت زیاد علیه من یک لابی بسیار قوی را شروع کردند و متاسفانه رییس جمهور افغانستان در عوض این که کنار وزیر خود ایستاده شود، کنار چینایی‌ها ایستاده شد و فضا برای کار من تنگ شد. همین شد که پس از آن، وقت را ضایع نکردم و با رییس جمهور غنی پیش نرفتم. ایشان هم منفعت ملی افغانستان را در صنعت معدن افغانستان مدنظر نگرفتند و همین سبب شد که از وزارت استعفا کنم. شما می‌دانید که قراردادهای سکتور معدن بلند مدت است و نسل‌ها از آن متاثر می‌شوند. قرارداد مس عینک یکی از همین نمونه قراردادها است. وقتی که با آقای غنی یک‌جا شدم، از آقای غنی خواست‌هایی از آدرس هرات داشتم اما آقای غنی در عوض رسیدگی به خواست‌های معقول مردم هرات، امتیازها را به کسانی داد که خلاف تیم ما کار می‌کردند و آنان را تطمیع کردند. من چون متعهد به مردم بودم، و مردم به خاطر من به آقای غنی رای داده بودند، وقتی فساد را دیدم کناره گیری کردم. با استفاده از موج رادیوی شما از همه هراتیانی که به خاطر من به آقای غنی رای داده بودند، معذرت خواهی می‌کنم.
نوروز: فعلا نگاه شما به سمت حکومت فعلی چگونه است؟
صبا: دولت افغانستان نمایندۀ مردم افغانستان است و مردم آن را ایجاد کردند. می‌خواهم چارچوب دولت را کنار گذاشته و مدیریت این حکومت را بررسی کنیم. فکر می‌کنم که دولت از نگاه مدیریت، حکومت ناتوان داشته و نسبت به منطقی بودن، عاطفی برخورد کرده است. در عرصۀ سیاست خارجی خود ناکام است. در عوض آرام کردن تنش‌های بین ولایتی، بیشتر به آن دامن زده شده است. مدیریت اقتصادی اصلا وجود ندارد و هیچ برنامه‌یی برای توسعۀ هماهنگ اقتصادی از جانب دولت کنونی پی‌گیری نمی شود. پروژه‌هایی که حالا این‌ها شروع می‌کنند، از زمان آقای کرزی است. با گذشت هفت سال، اصلا هیچ پروژه‌یی روی دست گرفته نشده است. در روند صلح هم حکومت کنونی، دست پایین دارد. فکر می‌کنم که مدیریت کنونی دولت فعلی را ناتوان ساخته است و یک دولت ناکام است. دولت و نظام افغانستان ارادۀ مردم افغانستان را انعکاس می‌دهد و با پاشیدن این نظام وارد مرحله‌یی از تنش‌های داخلی می شویم. قربانی ساختن مردم افغانستان بسیار طول کشیده است و باید این قربانی دادن مردم تمام شود.
نوروز: بیرونی‌ها نسبت به پروسۀ صلح افغانستان چه دیدگاهی دارند؟
صبا: بیرونی‌ها همیشه از زاویه منافع ملی خود به قضایای کشورهای دیگر نگاه می‌کنند و ما نباید نگاه بقیه را نسبت به کشور خود مهم بشماریم. صلح در افغانستان با منافع چندین کشور در منطقۀ ما تناقض دارد. ما قربانی کشمکش‌های بین المللی و جهانی هستیم و نباید به نگاه بیرونی‌ها توجه داشته باشیم. اگر هماهنگی کافی سیاسی را در داخل ایجاد کنیم، می‌توانیم صلح را به مسیر منافع ملی افغانستان جهت دهیم و فعلا از توان حکومت فعلی اصلا این را ارزیابی کرده نمی‌توانیم. حکومت فعلی در عوضی که جذب کنندۀ نیروهای سیاسی باشد، دفع‌کنندۀ قدرت‌های سیاسی است. حکومت فعلی دچار کیش شخصیت است و دلیلش هم کیش شخصیت و مدیریت بر اساس عواطف زودگذر و عاطفی است.
نوروز: کی به هرات بر می‌گردید؟
صبا: افغانستان کشور من و هرات زادگاه من است. اگر ویروس کرونا نبود، بهار امسال باید به هرات می‌بودم. هر سال یکی دوبار به هرات می‌آیم و خانواده‌ام در هرات زندگی می‌کنند. فعلا بنابر دشواری هایی که کرونا ایجاد کرده، نمی توانم به هرات بیایم. احیانا تا دو یا سه ماه بعد که به واکسن کرونا دست یابیم، به هرات بیایم. دلم برای هرات تنگ است.