حوالی ساعت 9 صبح روز یک‌شنبه، دست کم 14 ساعت بعد از شروع آتش‌سوزی در پارکینگ گمرک اسلام‌قلعه، از هرات به سمت آن منطقه حرکت کردیم. پیش از این خبر رسیده بود که ده‌ها تانکر حامل مواد نفتی و گاز مایع، در جریان آتش‌سوزی روز یک‌شنبه در پارکینگ گمرک اسلام‌قلعه با خاک یک‌سان شده است. گفته شده بود که در کنار تانکرهای حامل مواد نفتی، ده‌ها تیلر باربری حامل میوه هم در آن منطقه سوخته است.
گروه رسانه‌‌ای دفتر والی هرات، صبح روز یک‌شنبه به خبرنگاران گفته بود که عبدالوحید زاهد قتالی، والی هرات به محل حادثه رفته و عملا ریاست عملیات نجات مواد باقی مانده را به دوش گرفته است. در مسیر راه و دست‌کم ده کیلومتر نزدیک به گمرک اسلام‌قلعه، دود غلیظ سیاه در آسمان محل سایه افکنده بود. در زمین‌های کشاورزی دو طرف مسیر و حتا در برخی مناطق، بر روی جاده شاهراه هم بقایای تانکرهای سوخته شده دیده می‌شد. تصاویر و ویدیوهایی که قبلا از این آتش‌سوزی در رسانه‌ها منتشر شده بود، حاکی از حادثه‌ای گسترده بود.
هنگامی که به دروازه‌ی گمرک اسلام‌قلعه نزدیک شدیم، صدها راننده و تاجر در محل حضور داشتند و پولیس مانع ورود آنان به محل حادثه شده بود. با عبور از ایست بازرسی نیروهای امنیتی، وارد محلی شدیم که آکنده از دود و آتش بود. صدها موتر باربری حامل میوه در محل حادثه دیده می‌شد که یا نیم سوز بود و یا عملا به ذغال تبدیل شده بود. علاالدین، یکی از مالکان موترهای باربری که تمام اموالش در آتش سوخته، به این نظر است که مسوولان گمرک هرات در فساد اداری گسترده دست دارند و زمینه‌ی خدمات رسانی درست و به موقع را برای راننده‌گان فراهم نکرده‌اند. وی می‌گوید که موترهای حامل بار میوه از پنج روز به این طرف در پارکینگ گمرک اسلام‌قلعه متوقف شده بود، در حالی که نظر به قانون، مواد سریع‌الفساد نباید بیشتر از 24 ساعت طی مراحل گمرکی داشته باشد. داوود نورزی، یکی دیگر از رانندگان موتر باربری که در حال تماشای موتر کاملا سوخته‌اش بود، دولت را مقصر این حادثه می‌داند. او می‌گوید که اگر زیرساخت معیاری، فساد اداری و کم‌کاری مسوولان گمرک نمی‌بود، امکان داشت که حالا هرات شاهد از دست رفتن سرمایه‌ی تاجران خود نمی‌بود.
در حال تصویربرداری از بقایای موترهای حامل بار بودیم که ناگهان صدای تیراندازی نیروهای دولتی به گوش رسید. تصور این بود که نیروهای امنیتی برای متفرق کردن مردم و معترضان دست به شلیک هوایی زده بودند اما کمی بعد، بشیر احمد ابراهیمی، رییس هیات اعزامی دفتر والی هرات به اسلام قلعه به خبرنگاران گفت که علی جان ممنون، از نزدیکان و منشی شاهپور پوپل، نماینده‌ی مردم در مجلس هدف شلیک گلوله‌ی نیروهای امنیتی قرار گرفته است. وی گفت که گویا آقای ممنون به هشدار نیروهای امنیتی توجهی نکرده و تلاش داشته که از ایست بازرسی نیروهای امنیتی بگذرد. حجم گسترده‌ی آتش‌سوزی به حدی دیده می‌شد که اتاق تجارت و سرمایه‌گذاری هرات در نخستین ساعات آتش‌سوزی به رسانه‌ها گفت که بیش از 500 موتر باربری و تانکر در آتش سوخته و به ارزش ده‌ها میلیون دالر امریکایی به تاجران خسارت وارد شده است.
یونس قاضی‌زاده، رییس اتاق تجارت و سرمایه‌گذاری هرات که برای بررسی اوضاع به اسلام‌قلعه آمده بود، برایم گفت که حجم خسارت وارده ناشی از آتش‌سوزی به حدی وسیع است که امکان دارد هیات بررسی کننده نتواند از پس بررسی تمام ابعاد آن برآید. وی گفت که دولت مرکزی و اداره‌ی محلی هرات مکلف به پرداخت تمامی زیان‌های مالی به تاجران هستند. آقای قاضی‌زاده همچنین گفت که در صحبت با رییس عمومی گمرکات افغانستان که برای بررسی وضعیت اسلام‌قلعه به این منطقه سفر کرده، گفته که تاجران در کنار پرداخت غرامت، از دولت می‌خواهند که به زودترین فرصت، گمرک هرات را از نقطه‌ی مرزی به داخل شهر منتقل کند. وی تصریح کرد که اگر نیروهای امنیتی از طرف شب و حتا روز در تامین امنیت رانندگان موترهای باربری و تاجران تلاش نکنند، امکان دارد که بقیه‌ی اموال تاجران که از آتش نجات داده شده، توسط مردم بومی منطقه مرزی هرات غارت شود.
گفته‌های آقای قاضی‌زاده هم‌زمان با اتفاقی بود که بسیاری از رسانه‌ها متوجه آن نشدند. چندین مرد و کودک، هنگامی که هیات برای بررسی ابعاد خسارت به محل رفته بودند، در حال انتقال اموال بازمانده از موترها به خانه‌های خود بودند. حجم زیاد آتش‌سوزی و خسارت سبب شده بود که آمنه احمدی، رییس عمومی گمرکات افغانستان برای بررسی چند و چون قضیه به این ولایت سفر کرد. از خانم احمدی پرسیدم که دولت چقدر به خواسته‌های تاجران و رانندگان توجه می‌کند؟ وی گفت که در نخست باید میزان خسارت ارزیابی شود و سپس موضوع پرداخت غرامت از طرف دولت به آسیب‌دیدگان احتمالی مورد بررسی قرار می‌گیرد. وی همچنین گفت که انتقال گمرک اسلام‌قلعه به هرات در روزهای پیش رو قابل بحث نیست و این تصمیم باید در مرکز کشور مورد بررسی قرار گیرد.
هنگام برگشت به سمت شهر هرات، یکی از نیروهای امنیتی که از هرات در ترکیب هیات بررسی کننده موضوع آتش سوزی، به منطقه‌‌ی اسلام قلعه سفر کرده بود، برایم گفت که دو کارمند گمرک اسلام‌قلعه همراه با چند مامور امنیتی موظف در گمرک اسلام‌قلعه بازداشت شده‌اند. صحبت‌های این نیروی امنیتی در ذهنم دوران می‌خورد و به بقایای آتش سوزی در گمرک اسلام‌قلعه نگاه می‌کردم. تلاش نیروهای آتش‌نشانی افغانستان که با کمک نیروهای آتش‌نشانی ایران همراه شده بود، ظاهرا نتوانسته بود حجم خسارت را در این منطقه کاهش دهد. با تمام این‌ها باید دید که آتش‌سوزی در گمرک اسلام قلعه هرات آبستن چه رویدادهای مهم اقتصادی و سیاسی در روزهای آینده این ولایت است.