زبان کردی یکی از زبان‌های زنده‌ی دنیاست که از بین 80 زبان دنیا در جایگاه سی و یکم قرار گرفته است. بر اساس سرشماری سال 90 بیش از 10 درصد از جمعیت ایران را کردزبانان تشکیل می‌دهند که در مناطق مختلف کشور پراکنده‌شده‌اند. در این میان کردهای کشورهای مختلفی مانند سوریه، عراق، ترکیه هم هر کدام با گویش خاصی از زبان کردی صحبت می‌کنند.
در اصل زبان کردی از چندین گویش مختلف تشکیل‌شده است که کرمانجی شمالی، کرمانجی جنوبی، کرمانجی میانی و گوران یا زازایی را شامل می‌شود.
در کردستان ایران شهرهای ارومیه و نقده با گویش کرمانج شمالی صحبت می‌کنند. کرمانجی جنوب هم که لهجه‌های لری، لکی، کلهری، فیلی و بختیاری را شامل می‌شود در مناطق کرمانشاه، دالاهو، صحنه، کنگاور، بیستون، سنقر، اسلام‌آباد، بیجار، قروه، لرستان، ایلام، آبدانان، مهران، دهلران و … مورداستفاده مردم است.
همچنین گویش کرمانجی میانی به بخش‌های سورانی (در شهرهای سقز، بانه، مریوان)، موکریانی (مهاباد، بوکان، سردشت و پیرانشهر) اردلانی (سنندج، دیواندره، کامیاران و …)، جافی (جوانرود، روانسر، سرپل ذهاب و …) و گرمیانی تقسیم می‌شود.
آخرین گویش زبان کردی گوران یا زازا است که از کهن‌ترین گویش‌های کُردی است که لهجه‌های این گویش هورامی، باجلانی و زازا است که در شهرهای پاوه، نوسود، اورامان، نودشه و بخشی از مریوان، مردم با این لهجه سخن می‌گویند.
زبان کردی در مناطق کردنشین زبان مادری محسوب می‌شود. زبان اول یا زبان مادری به اولین زبانی گفته می‌شود که کودک حرف زدن به آن زبان و گفتار را یاد می‌گیرد. در کل زبان اول بخشی از هویت شخصی، اجتماعی و فرهنگی فرد است. همچنین زبان کردی به‌عنوان زبان اول باعث شکل گرفتن کنش و ارتباط متقابل در بین مردم کردستان می‌شود. ممکن است افراد در شهرها و کشورهای مختلفی باشند اما به‌صرف این که به زبان کردی سخن می‌گویند اشتراک پیدا می‌کنند.
ادبیات کردی بسیار غنی است اما همواره از طریق عوامل سیاسی و فرهنگی تغییر پیداکرده است. مثلاً با سیاست‌ها و تدابیر هوشمندانه و تعریف از کُردها به‌عنوان افرادی امل و دهاتی از سوی نظام شاهنشاهی در ایران قبل از انقلاب ۱۳۵۷، موجب شد تا بیشتر کُردها در ایران زبان اصلی خود را پنهان کنند و با زبان فارسی صحبت کنند.
همچنین ازنظر زبان‌شناختی زبان کُردی در این سال‌ها با آسیبی جدی مواجه بوده است، زیرا واژه‌های بیگانه به این زبان وارد شده است. در صدسال اخیر واژه‌های بسیاری از زبان‌های عربی و فارسی به زبان کُردی واردشده است و باعث فراموش شدن واژه‌های اصیل کردی در میان مردم شده است. همچنین چون در کردستان ایران زبان مادری، زبان کُردی است و زبان دوم آنان فارسی، باعث می‌شود که به علت استفاده از زبان فارسی در نظام آموزشی، حتا افراد تحصیل‌کرده نیز در صحبت کردن به زبان کُردی از قواعد و لغات فارسی و گاه عربی استفاده کنند؛ بنابراین، آموزش به زبانی غیر از زبان مادری روزبه‌روز آسیب بیشتری بر اصالت زبان کردی وارد می‌کند.
این مساله در حالی هست که قواعد نوشتاری و گفتاری زبان کردی تفاوت‌هایی با زبان فارسی دارد. البته زبان کردی بیشترین همسانی و نزدیکی را با زبان فارسی دارد. زیرا زبان کردی دارای ماهیت هندواروپایی است که مادر تمام زبان‌های ایرانی قدیم و جدید از جمله اوستایی، فارسی باستان و زبان‌های ایرانی نو همچون فارسی، کردی، پشتو و آسی است. زبان کردی و فارسی هر دو زیر مجموعه ی زبان‌های هندوایرانی به شمار می آیند و به واسطه‌ی وجود منبع مشترک شباهت‌های واژگانی زیادی با یک‌دیگر دارند. بیشترین اختلاف زبان کردی با فارسی در حوزه‌ی تلفظ است. زیرا در دوره ی جدید زبان عربی بر فارسی تاثیر بسیاری داشته است. با این وجود زبان کردی در برخی حالت های نوشتاری هم با زبان فارسی متفاوت هست. الفبای هردو زبان تقریبا یکی است اما در این میان زبان کردی دارای 8 حرف صدادار و 23 حرف بی صدا است، که قواعد گرامری آن هم متفاوت هست مثلا در کردی فتحه با «ه» نوشته می‌شود.
با همه این‌ها زبان کُردی، زبانی بسیار کهن و با اصالت است اما متأسفانه مردم ترجیح می‌دهند زبان‌های دیگر که کاربرد بیشتری در جهان دارند را یاد بگیرند که این خود آسیب‌زا است و باعث تغییر در فرهنگ و فراموشی زبان اصیل کردی می‌شود. این موضوع در بین جوانان بیشتر است که تمایلی به خواندن یا نوشتن به زبان کردی ندارند که این مسئله لطمه زیادی به زبان کردی وارد می‌کند.
در این راستا افراد و مؤسساتی در کردستان ایران برای آگاه‌سازی مردم و جلوگیری از لطمه خوردن اصالت زبان کُردی تلاش می‌کنند. آنان سعی می‌کنند خواندن و نوشتن را به جوانان و کودکان یاد بدهند و برای مطالب و نشریات خود با زبان کردی بنویسند؛ زیرا توجه به زبان و فرهنگ کرد را امری اساسی و مهم می‌دانند؛ اما به رغم همه این تلاش‌ها تا زمانی که مردم اهمیتی به یادگیری زبان کردی ندهند یا امکان آموزش زبان مادری را نداشته باشند، ممکن است که روز به روز به زبان کردی لطمه بیشتری وارد شود. در نتیجه باید هم امکان آموزش زبان مادری در دو شکل خواندن و نوشتن فراهم شود و هم ضرورت حفظ اصالت این زبان به مردم کردستان گفته شود تا برای حفظ فرهنگشان تلاش بکنند.