در سال 2020، شخصی، خانوادهای، محلی، روستایی، شهری و کشوری نیست که سوگ‌وار و داغ‌دار نشده باشد. امسال باران مرگ بر سقف هر منزلی چه اشخاص عادی و خاص بارید و سیلی از اشک‌ها را جاری ساخت و جهان را در اقیانوسی از غم و اشک رها کرد. روزی نیست که در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی جهان خبر درگذشت شخصی را نشنویم و نبینیم. انگار مرگ کینۀ دیرینۀ خود را بر سر بشر دارد خالی می‌کند. امسال هر شخصی بیشترین پیامی که شنیده یا گرفته تسلیت بوده است. من شخصا این‌قدر پیام تسلیت شنیدم و دیدم که این آواخر آرزوی کر بودن یا مثل شخصیت‌های رمان کوری ( اثر ژوزه ساراماگو ) کور بودن را آرزو می‌کنم، تا دیگر این خبرها و پیامهای تلخ و غمگین را نشنوم و نبینم. چند روز قبل که به فیسبوکم سر زدم دوباره باز چشمم خورد به پیام‌ها و عبارت‌های غمگین کننده که حکایت از سفر خردمندی دیگر می‌کرد.
بازهم غروب خورشید دیگر که روشنایی‌اش فراتر از مرزهای جغرافیای خود رفته و دل هزاران هنردوست و ادب‌دوست را تسخیر کرده بود. نام استاد اعظم رهنورد زریاب، داستان‌نویس مطرح افغانستان برای ادیبان، شاعران و اکثر مردم جغرافیای فارسی زبان بسیار آشناست. چهرۀ هنری و ادبی استاد علاوه بر کشور خودش افغانستان، در ایران و تاجیکستان نیز برای اهل ادب، هنر و حتا مردم عادی کاملا شناخته شده است. کوچ این مرد بزرگ و آزاده که تکیه‌گاه معنوی ادیبان، نویسندگان و شاعران بود، موج غمگینی از واکنش‌ها را در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی سه کشور فارسی زبان به وجود آورد که نشان از محبوبیت و شخصیت ادبی وی نزد مردم سه کشور فارسی زبان است. اگر چنین پیام‌هایی را از شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها جمع‌آوری کنیم، حتما کتاب و یادنامۀ خیلی زیبا به نشر خواهد رسید که در آینده ارزش ادبی و تاریخی خواهد داشت. امیدوارم در آینده کسانی بتوانند این کار را انجام بدهند. چنین پیام‌ها و یادداشت‌ها از طرف ادیبان، دوست‌داران و مخلصان آثار وی و حتا چهره‌های شاخص سیاسی، اجتماعی و فرهنگی سه کشور فارسی زبان خیلی زیاد است. در این نوشته فرصت و مجال اشاره به تمام آن‌ها نیست، در این جا تنها به برخی از یادداشت‌ها و واکنش‌هایی که از طرف مخلصان و دوست‌داران وی در این سوی آمو یعنی تاجیکستان نسبت به درگذشت ایشان شده است، می‌پردازم. امیدوارم که آینده به شکل مفصل و مبسوط به فعالیتهای ادبی و آثار ایشان که ارزش ادبی، تاریخی و فرهنگی دارند بپردازم.
داستان‌های کوتاه استاد زریاب در مجله‌ها و روزنامه‌های تاجیکستان بارها توسط استادان برجستۀ تاجیک به خط سیریلیک برگردان و نشر شده‌اند. مانند داستان «مردی که سایه‌اش ترکش کرد»،( هفته نامه ادبیات و صنعت 1 فوریه سال 2018 – ص 15) و «خواستم نویسنده شوم»، ( صدای شرق – 2018 – شمارۀ 2 – ص 71 – 85) و …که توسط استاد برجستۀ دانشگاه ملی تاجیکستان بدرالدین مقصوداف به خط سیریلیک برگردان و نشر شده اند. با صحبت تلفنی که با دکتر بدرالدین مقصوداف داشتم ایشان با شنیدن خبر مرگ زریاب سخت اندوهگین شده و ضمن تسلیت به جامعٖۀ ادبی و مردم افغانستان از استاد رهنورد زریاب، همچون یک نویسندۀ بزرگ که آثارش از نظر ارزش ادبی می‌تواند در سطح نوشته‌های صادق هدایت قرار بگیرد یاد کردند. استاد بدرالدین تاکید کردند که متاسفانه در فضای ادبیات تاجیک، نویسنده‌هایی که ویژگی سورئالیستی با اسلوب خاص درنوشته‌هایش دیده شود کمتر داریم. از استاد رهنورد یک چهرۀ فوق العاده در نویسندگی نام بردند که تحول ژرفی در داستان‌نویسی افغانستان به وجود آورده است و احساس خوشحالی کرد که توانسته است برخی از داستان‌های وی را به خط سیریلیک برگردان و پیشکش مخاطبان تاجیک نماید. استاد بدرالدین تصریح کردند که داستان‌های استاد زریاب با استقبال گرمی جامعۀ ادبی تاجیک مواجه شده و آینده تصمیم دارد که در فرصت‌های مناسب داستان‌های دیگری این نویسندۀ زبردست و قوی را به خط سیریلیک برگردان کند.
دکتر صفر عبدالله؛ ادیب و منتقد شناخته شدۀ تاجیک در صفحۀ فیسبوک خود یادداشتی نسبتا بلند نوشته و ضمن همدردی با مردم افغانستان از خاطراتش با این نویسندۀ بی نظیر و هم‌صحبت شدنش در تهران و نیز با برادرش « عالم جان دانشور» در مسکو که به عنوان مترجم در روزنامۀ «پراگرس» کار می‌کرد یاد کرده است. دکتر صفر عبدالله از استاد زریاب یک چهرۀ شناخته شده در جهان یاد می‌کند که صاحب بیش از 100 داستان کوتاه و رمان است و آوازه‌اش فراتر از کشورهای فارسی زبان رفته است. استاد صفر عبدالله به برخی از داستان‌های نشر شدۀ وی در مسکو که از استقبال گرمی برخوردار بوده اشاره کرده و همچنین در آخر یادداشت خود به برخی از چهره‌های شاخص سیاسی، اجتماعی و ادبی افغانستان که نسبت به مرگ استاد زریاب واکنش نشان داده‌اند یاد کرده‌است. و در آخر از کوچ این نویسندۀ بزرگ که حامی فرهنگ تاجیکان بود دریغ و افسوس خورده است.
شاعر جوان دیگر تاجیک؛ خورشید احسان در صفحۀ فسبوک خود ضمن همدردی با مردم افغانستان از خاطراتش و از صحبتی که با استاد زریاب در تهران داشته و لحن لهجۀ خاص استاد و تلاش و کارهای ارزشمند استاد در جهت گسترش درست‌نویسی و گسترش اصطلاحات فارسی یاد کرده اند و دلیل نویسندگی خانم استاد زریاب را شخصیت بیهمتای استاد زریاب دانسته و به برخی کتاب‌هایی که از استاد خوانده اند اشاره کرده است.
کاربری دیگری شبکۀ اجتماعی تاجیک به نام سپهر کرامت الله ضمن ابراز تسلیت به پیوندان و مردم افغانستان، مرگ استاد زریاب را ضایعۀ بزرگ برای تاجیکان و همه دوست‌داران ادبیات اصیل دانسته و بیان می‌کند که با نوشته‌های استاد زریاب بزرگ شده و هر نوشتۀ استاد را حریصانه می‌خوانده است. و از استاد زریاب یک چهرۀ تکرار نشدنی در ادبیات نام برده است.
علاوه بر شخصیت‌ها و دوست‌داران تاجیک وی که نسبت به درگذشتش واکنش نشان داده اند بسیاری از سایت‌های خبری تاجیکی نیز خبر درگذشت استاد زریاب را پوشش داده اند. از جمله سایت خبری ( m.sputnik-tj ( تاجیک با ابراز همدردی با مردم افغانستان از این مرد بزرگ یاد کرده و نوشته است: « رهنورد زریاب، داستان نویس بی‌همتا و سابق رئیس اتحاد نویسندگان افغانستان در سن 76 سالگی از مریضی ویروس کرونا وفات کرد». سپس به شکل مفصل در بارۀ زندگی و فعالیتهای ادبی و آثار وی پرداخته است. همچنین سایت خبری ( asiaplustj.info ( تاجیک از ایشان به عنوان معروف‌ترین داستان نویس‌های ادبیات معاصر فارسی و شناخته شده یاد می‌کند که در تاجیکستان و ایران مخاطبان زیاد داشته است. و سپس به شکل مفصل از فعالیتهای ادبی و زندگی وی یاد می‌کند.
استاد محمد اعظم رهنورد زریاب در سال 1323 خورشیدی در افغانستان به دنیا آمد و چند روز پیش بر اثر بیماری کرونا از دنیا گذشت. تجربۀ مهاجرت، عوامل سیاسی و اجتماعی و شناخت فرهنگ‌ها در جهان‌بینی وی و آثارش تاثیر عمیقی گذاشته است. تسلط وی بر زبان، شعر و ادبیات و دانستن زبان‌های انگلیسی و فرانسوی باعث شد که در نویسندگی صاحب سبک و با تفکر تازه و تخیل قوی ظهور کند. رمان «گلنار و آیینه» یکی از رمان‌های موفق و پرمخاطب استاد زریاب است که بین جوانان افغانستان محبوب است. از استاد زریاب مجموعه داستان‌های « آوازی در میان قرن‌ها» ( 1362)، « هذیان‌های دور غربت» (1383)، «زیبای زیر خاک خفته» (1388)، «چارگرد قلا گشتم» (1390)،«درویش پنجم» ( 1395)، «سکه‌ای که سلیمان یافت» (1397) در کابل و تهران و دیگر کشورها به نشر رسیده است. در کابل و تهران به پاس فعالیتهای ادبی وی بارها از ایشان قدردانی شده است و چهره‌های شاخص فرهنگی مانند استاد محمود دولت آبادی و دیگران در بارۀ کتاب‌های ایشان و ارزش ادبی و هنری آن‌ها از استاد رهنورد زریاب تحسین و تقدیر کرده اند.