آیا «جریان مسکو» احیا خواهد شد؟

موضع‌گیری اخیر ضمیرکابلوف نمایندۀ ویژۀ دولت فدراسیون روسیه در امور افغانستان نشان می‌دهد که اجماع قدرت‌های جهانی و منطقه‌یی در مورد افغانستان هنوز آن طوری که باید شکل نگرفته است و احتمال آن وجود دارد که روس‌ها بار دیگر «جریان مسکو» را فعال کنند. آقای کابلوف در مصاحبه با یکی از رسانه‌های کشورش گفته است که حکومت افغانستان برای مذاکره و حل سیاسی ارادۀ جدی ندارد و گروه طالبان تمام توافق‌نامۀ این گروه با ایالات متحده را تطبیق کرده اند. این دیپلومات روس که در دهۀ هشتاد هم در افغانستان وظیفه اجرا می‌کرد و در زمان حامد کرزی سفیر روسیه در کابل بود، در مصاحبه‌اش از احتمال تاخیر در تاریخ نهایی خروج نیروهای خارجی از افغانستان دفاع نکرد و به تلویح موضع طالبان را مورد تایید قرار داد. او گفت موضع کشورش این است که ایجاد یک حکومت عبوری در افغانستان کمک‌کننده خواهد بود. سخنان کابلوف نشان می‌داد که طالبان برای روسیه بیشتر از کابل اهمیت دارد. وزارت خارجۀ افغانستان موضع‌گیری او را نکوهش کرد و خلاف اعلامیه‌های رسمی دولت فدراسیون روسیه خواند.

از سخنان کابلوف بر می‌آید که گروه ۳+۱ که زلمی خلیل‌زاد آن را تشکیل داده بود، آن طوری که باید موثر نبوده است. سفیر خلیل‌زاد در سال ۲۰۱۹ برای ایجاد هماهنگی بیشتر میان قدرت‌های بزرگ گروه کاری امریکا، روسیه و چین را تشکیل داد و در چارچوب آن با نماینده‌گان ویژۀ چین و روسیه برای افغانستان ملاقات و گفتگو می‌کرد. از اثر تقاضاهای مکرر چین، واشنگتن موافقت کرد که پاکستان نیز در این گروه راه یابد و به همین دلیل نام آن گروه ۳+۱ شد. گفته می‌شود که روس‌ها تلاش داشتند که نمایندۀ دولت ایران هم در این گفتگوها شرکت کند ولی به نظر می‌رسد که روی این موضع شان اصرار نکردند. از آن‌جایی که روابط کاخ سفید و ارگ در زمان ریاست جمهوری ترمپ دوستانه نبود، حکومت افغانستان هم در مذاکرات گروه‌ ۳+۱ شرکت نداشت.

 گفته می‌شود که یکی از دستاوردهای دیپلوماتیک خلیل‌زاد تشکیل گروه ۳+۱ و توقف «جریان مسکو» بود. روس‌ها از سال ۲۰۱۸ تلاش‌های دیپلوماتیکی را زیرنام حل سیاسی جنگ افغانستان آغاز کردند، این تلاش‌ها که به نام «جریان مسکو» یاد می‌شد، در برگزاری‌ نشست‌ها و گفتگو با نیروهای سیاسی مختلف افغانستان تحقق خارجی یافت. در آن زمان مسکو اعلام کرده بود که هدف اصلی روسیه، خروج نیروهای امریکایی از افغانستان و حل سیاسی جنگ است. اوج این تلاش‌ها برگزاری نشست فبروری سال ۲۰۱۹ مسکو بود که در آن بیشتر سیاست‌مداران مشهور افغانستان، از جمله حامد کرزی، یونس قانونی، عطا محمد نور، حنیف اتمر و محمد محقق شرکت کردند. در نشست ماه فبروری سال ۲۰۱۹ مسکو، حکومت افغانستان دور زده شد. ارگ هیچ مقام بلندپایه را به آن نشست نفرستاد. حکومت افغانستان از همان سال ۲۰۱۸ به تلاش‌های دیپلوماتیک روس‌ها در مورد افغانستان روی خوش نشان نداد و شاید به همین دلیل بود که روابط کابل و مسکو بیشتر سرد شد.

تصور می‌شد که روس‌ها « جریان مسکو» را در برابر «جریان دوحه» ایجاد کرده اند و خواستار ختم انحصار امریکا بر تلاش‌های صلح افغانستان هستند. نشست فبروری سال ۲۰۱۹ هم در شرایطی برگزار شد که طالبان سرگرم گفتگو با نماینده‌گان ایالات متحده به رهبری زلمی خلیل‌زاد در دوحه بودند. ولی در تابستان سال ۲۰۱۹ سرگی لاوروف وزیر امور خارجۀ روسیه اعلام کرد که کشورش « جریان مسکو» را متوقف می‌کند تا سفیر خلیل‌زاد و امریکا با خیال راحت به کار شان برسند و راه حلی برای جنگ افغانستان پیدا شود. تصور عموم در آن زمان این بود که بین امریکا و روسیه در مورد افغانستان توافق نظر به میان آمده است و دیگر روس‌ها خواستار ختم آنچه که انحصار امریکایی‌ها بر تلاش‌های صلح افغانستان خوانده می‌شد، نیستند. به نظر می‌رسید که تشکیل همان گروه سه به اضافۀ یک، چین، امریکا و روسیه را در مورد افغانستان هم‌سو ساخته است. چین و روسیه برخلاف ایران، از توافق امریکا و طالبان که در ۲۹ فبروری سال ۲۰۲۰ در دوحه امضا شد استقبال کردند.

ولی به نظر می‌رسد که با روی کارآمدن جوبایدن دوباره هم‌سویی امریکا و روسیه در مورد افغانستان برهم خورده است. در شرایطی که گفته می‌شود واشنگتن می‌خواهد با همسایه‌های دور و نزدیک افغانستان از جمله روسیه برای تمدید حضور نیروهای ناتو برای شش یا نه ماه دیگر مذاکره کند و جدول زمانی توافق با طالبان را بروز بسازد، ضمیر کابلوف نمایندۀ ویژۀ روسیه برای افغانستان، به یک نحوی با تمدید تاریخ خروج کامل نیروهای امریکایی مخالفت می‌کند. برمبنای توافق‌نامۀ امریکا و طالبان، تمام نیروهای نظامی امریکا باید تا تاریخ اول ماه می سال جاری میلادی از افغانسان خارج شوند، اما به دلیل تطبیق نشدن بخش‌های دیگر این توافق‌نامه، انتظار می‌رود که واشنگتن روی بروزسازی کل جدول زمانی در نظر گرفته شده در توافق‌نامۀ دوحه، با همسایه‌های افغانستان مذاکره کند. در توافق‌نامۀ دوحه آمده است که ایالات متحده تا ماه اگست سال ۲۰۲۰ بازنگری و بررسی رژیم تحریم‌های سازمان ملل متحد در مورد طالبان و خروج رهبران این گروه از فهرست‌های سیاه سازمان ملل متحد را تکمیل می‌کند. این بخش توافق‌نامه به دلیل تاخیر در آغاز گفتگوهای طالبان و جمهوری اسلامی افغانستان تطبیق نشده است. گفتگوهای دولت افغانستان و طالبان که باید در ۱۰ مارچ سال گذشتۀ میلادی آغاز می‌یافت در ۱۲ سپتامبر آن سال شروع شد. دلیل این تاخیر، موضوع رهایی ۵۰۰۰ زندانی طالب بود که ایالات متحده آن را به گروه طالبان وعده داده بود ولی کابل نمی‌توانست به ساده‌گی با آن موافقت کند. از طرف دیگر سطح خشونت در افغانستان بلند است و برخی از نهادهای امریکایی طالبان را متهم می‌کنند که جنگ‌جویان سازمان ضد امریکایی القاعده را از مناطق زیر سلطۀ شان بیرون نکرده اند، مجموع این عوامل سبب شده است که برخی از پالیسی‌سازان دولت امریکا به رییس‌جمهور بایدن پیشنهاد کنند که جدول زمانی توافق‌نامۀ دوحه باید مجددا با همسایه‌های افغانستان مذاکره شود.

تصور می‌شد که همسایه‌های افغانستان هم با خروج نیروهای امریکایی قبل از رسیدن به یک توافق جامع صلح در افغانستان مخالف هستند و تمام این همسایه‌ها به استثنای پاکستان، خواستار صلحی در افغانستان می‌باشند که در کنار نظام جمهوری اسلامی افغانستان، گروه طالبان هم بهای آن را بپردازد و این گروه امتیاز‌گیرندۀ صرف نباشد، اما سخنان آقای کابلوف نشان می‌دهد که کشور متبوع او، مخالف تمدید تاریخ خروج کامل نیروهای امریکایی است و بیشتر از طالبان با حکومت افغانستان مشکل دارد. سفر اخیر نماینده‌گان طالبان به روسیه هم بسیار رسانه‌یی شد و نماینده‌گان این گروه مسکو را برای اعلام موضع شان در مورد استعفای اشرف‌غنی و ایجاد یک « حکومت اسلامی» انتخاب کردند. انتظار می‌رفت که محمد حنیف اتمر وزیر خارجۀ کنونی کشور که گفته می‌شود یک شبکۀ ارتباطی در کشورهای منطقه دارد، جلو رسانه‌یی شدن موضع طالبان را در روسیه بگیرد ولی این امر تحقق نیافت. این یک ناکامی دیپلوماتیک برای کابل بود که حکومت افغانستان هم به آن اذعان دارد. اما سفر رهبران طالبان به ترکمنستان زیاد ریکلام نشد و مقام‌های آن کشور ملاحظات کابل را لحاظ کردند.

سخنان اخیر کابلوف روابط کابل و مسکو را چنان سرد ساخت که در ۱۹ سال گذشته بی‌سابقه بوده است. قرار است که محمد حنیف اتمر وزیر خارجۀ کشور به زودی به مسکو سفر کند و این مسایل را با سردم‌داران کرملین در میان بگذارد، ولی تا هنوز دقیق روشن نیست که هدف از موضع‌گیری اخیر کابلوف صرف امتیازگیری از حکومت جوبایدن است یا کرملین می‌خواهد دوباره «جریان مسکو» را در موازات تلاش‌های امریکا و اروپا برای تامین صلح در افغانستان راه‌اندازی کند و موضع انعطاف‌ناپذیر در مورد لزوم خروج تمام نیروهای امریکایی در اول ماه می سال جاری بگیرد؟

گزارش‌های اخیر در مورد برگزاری یک نشست مهم بین‌المللی در مورد افغانستان در روسیه می‌تواند این طور تفسیر شود که کرملین می‌خواهد باردیگر «جریان مسکو» را فعال کند. یک بحث دیگر در کابل این است که موضع‌گیری اخیر کابلوف ناشی از تمایلات و افکار شخصی او است و با پالیسی‌ اصلی کرملین در تضاد می‌باشد، ولی با توجه به ساختار قدرت و سلسله‌مراتب تصمیم‌گیری در نظام دیپلوماتیک و سیاسی روسیه بعید به نظر می‌رسد که کابلوف بدون هماهنگی با وزیر خارجه سرگی لاوروف آن سخنان را به زبان بیاورد. تجربۀ دهۀ هشتاد میلادی نشان داد که رقابت‌ قدرت‌های بزرگ بر سر افغانستان، در نهایت به زیان افغانستان و قدرت‌های بزرگ تمام می‌شود.