توضیح: چندی است دوحه‌ی قطر به کورسوی امیدی برای شهروندان خسته از جنگ افغانستان بدل شده است، اکنون چشم و گوش مردم افغانستان منتظر خبری خوش از دوحه است. اما به نظر می‌رسد مذاکرات صلح افغانستان، به این زودی به نتیجه‌ی ملموسی نخواهد رسید و این مذاکرات با چالش‌های متعددی مواجه است. رادیو نوروز برای آشکار شدن بیشتر زوایای مذاکرات میان افغانی، گفتگویی داشته است با دکتر امین احمدی، عضو هیئت مذاکره‌کننده‌ی دولت در امور صلح. گردانندگی این گفتگو را محمد هادی ابراهیمی، روزنامه نگار و دبیر سیاسی رادیو نوروز به عهده داشته است.
گرداننده: آقای احمدی به عنوان سوال اول می‌خواستم بپرسم چرا مرحله‌ی اول مذاکرات میان افغانی نزدیک به سه ماه طول کشید؟ دلیل این طولانی شدن چه بود؟
دکتر احمدی: با سلام خدمت شما و دنبال‌کنندگان رادیو نوروز باید بگویم که دلیل طولانی شدن دوره‌ی اول مذاکرات، این بود که دو مساله‌ی غیر قابل انتظار پیش‌آمد، دو مساله که وقت و زمان بیشتری برد و تیم ما انتظار پیش آمدن این دو مساله را نداشت. از میان این دو موضوع، یک موضوع بیشتر وقت گرفت. دلیل دوم این بود که فضای اعتماد میان طرفین وجود نداشت، در کشوری که سال‌ها جنگ باشد، مطمئناً به وجود آمدن اعتماد زمان‌بر است. دلیل سوم هم اختلاف نظر بسیار عمیقی است که میان طرفین وجود دارد، گفتمان دو طرف از همدیگر بسیار فاصله دارد و همین امر هم باعث کند شدن مرحله‌ی اول شد.
گرداننده: شما گفتید دو موضوع وقت‌گیر شد و اشاره کردید که یکی از این دو موضوع بیشتر زمان برد، منظورتان از موضوع وقت‌گیر کدام موضوع است؟
دکتر احمدی: موضوع موافقت‌نامه‌ی دوحه بیشتر زمان برد، این موضوع که توافق‌نامه‌ی امریکا و طالبان محور گفتگوهای صلح افغانستان باشد یا نه، بیشتر زمان برد و وقت‌گیر شد. موضوع دیگر هم مبنا قراردادن فقه حنفی در مسایل دینی بود. اما موضوع موافقت‌نامه‌ی دوحه بیشتر زمان برد.
گرداننده: اما طالبان این ادعا را مطرح می‌کردند که دولت افغانستان زمان‌کشی می‌کند، طالبان مدعی شدند که هیات دولت مذاکرات صلح را به گروگان گرفته است و زمان کشی می‌کند، پاسخ شما به این ادعای طالبان چیست؟
دکتر احمدی: تا جایی که من می‌دانم ما تمام تلاش‌مان را کردیم تا زمان را مدیریت کنیم، تمام تلاش ما این بود که هیات دولت متهم به زمان کشی و تلف کردن وقت نشود. لذا من این ادعا را در مورد تیم دولت افغانستان درست نمی‌دانم.
گرداننده: بسیاری از تحلیل‌گران و آگاهان امور این ادعا را مطرح می‌کردند که هیات مذاکره کننده‌ی دولت، به دو جناح تبدیل شده است: جناح داکتر عبدالله و جناح دکتر اشرف غنی. دیدگاه شما چیست؟ آیا شما با این ادعا موافق هستید؟
دکتر احمدی: من این ادعا را به شدت رد می‌کنم، تاکید می‌کنم که به شدت این ادعا را رد می‌کنم. من در هیات مذاکره‌کننده، اجماع بر سر نظام سیاسی و قانون اساسی را به وضوح دیدم، در هیات دولت می‌توانستیم ببینیم که چطور قانون اساسی و جمهوریت می‌تواند در میان افراد مختلف و با هویت‌های مختلف، اجماع و اتفاق ایجاد کند. می‌توانم ادعا کنم که اجماع هیات دولت، یکی از نکات برجسته و موفقیت‌آمیز سه ماه مذاکره بوده است.
گرداننده: در هنگام اعلام توافق بر سر طرزالعمل، ما شاهد یک تاخیر بودیم، هیات طالبان اعلام کرد که توافق بر سر طرزالعمل صورت گرفته است، اما ارگ ریاست جمهوری موضعی میانه گرفت و ادعا کرد که توافق بر سر مواد انجام شده است اما توافق بر سر مقدمه هنوز صورت نگرفته است، دلیل این اختلاف چه بود؟
دکتر احمدی: من اشاره کردم که تمام تلاش ما در قطر این بود که حامیان جمهوری، در صف واحد باشند و اختلافی رخ ندهد، این تاخیر هم یک تاخیر جزیی بود برای این که هماهنگی بهتر صورت بگیرد. چنین تاخیرهای یک یا دو روزه، نشان‌دهنده‌ی اختلافات جناحی یا مساله‌ی مهمی نیست.
گرداننده: یکی از نگرانی‌ها، رسانه‌ای نشدن متن توافق‌نامه است. مردم افغانستان از این که متن توافق‌نامه همگانی نشده است، نگران‌اند. چرا متن توافق‌نامه رسانه‌ای و همگانی نشد؟
دکتر احمدی: این توافقی بود که میان دو هیات مذاکره‌کننده صورت گرفته بود، مبنی بر این که آنچه توافق می‌شود، بدون توافق طرفین در رسانه‌ها همگانی نشود.
گرداننده: آیا این حق مردم نیست که از متن توافق باخبر شوند؟ آیا این خلاف مساله‌ی دسترسی به اطلاعات نیست؟
دکتر احمدی: من خدمت شما عرض می‌کنم که در این توافق دو نکته مهم است، مابقی مربوط به شکلیات می‌شود، مانند اینکه با بسم‌الله شروع شود و با دعا ختم شود، یا مثل این که احترام طرفین حفظ شود و … در این طرزالعمل تنها دو ماده مهم است. دو ماده که اختلاف صورت گرفت یکی این بود که در مسایل اختلافی دینی، مرجع حل اختلاف چه باشد، توافق صورت گرفت که اختلاف توسط کمیته‌ای مشترک از دو هیات حل و فصل گردد. ماده‌ی دیگر محور مذاکرات بود، هیات دولت لزومی نمی‌دید که مذاکرات کدام مبنای مشخص داشته باشد، اما طالبان تاکید می‌کردند که متن توافق‌نامه‌ی دوحه، مبنای مذاکرات باشد، البته تیم دولت هم این مبنا را از همان آغاز رد نکرد، بلکه می‌کوشید با افزودن یک سلسله اسناد دیگر، نوعی تعادل ایجاد شود. سر انجام هم در کنار توافق‌نامه‌ی دوحه، سه اصل دیگر به عنوان مبنای توافق قرار گرفت، که من از همین رسانه‌ی شما آن سه اصل را به سمع و نظر مردم افغانستان می‌رسانم؛ آن سه اصل عبارت‌اند از:
- خواست ملت افغانستان برای صلح پایدار
- خواست مکرر ملل متحد برای صلح پایدار
- تعهد دو جانب مذاکره‌کننده برای صلح پایدار
گرداننده: آقای احمدی همان زمانی که کشمکش بر سر مبنا قرار دادن فقه حنفی ایجاد شده بود، بسیاری از تحلیل‌گران و کاربران فضای مجازی، مدعی شدند که مبنا قرار دادن فقه حنفی باعث نادیده گرفتن فقه جعفری و شیعیان کشور می‌گردد. آیا واقعا چنین است؟ آیا مبنا قراردادن فقه حنفی باعث نادیده گرفتن حقوق شیعیان می‌شود؟
دکتر احمدی: این مساله حل شد. البته باید یادآوری کنم که مبنا قراردادن فقه حنفی یک محدودیت برای ما ایجاد می‌کرد و ما را از ظرفیت‌های دیگر مذاهب محروم می‌ساخت. ما اگر از ظرفیت تمام مذاهب اسلامی استفاده کنیم، بهتر می‌توانیم مشکلات خودمان را حل کنیم. همین‌طور از نگاه دینی هم دلیلی بر این که تنها یک مذهب مبنای تفسیر نصوص و متون دینی توسط علمای دینی باشد، وجود ندارد. با وجود این مطالب، ما این درخواست طالبان را پذیرفتیم و قبول کردیم که فقه حنفی مبنای تفسیر نصوص دینی در موارد اختلافی باشد لکن در کنار آن خواست ما از طالبان این بود که به عنوان یک اصل حاکم بر مذاکرات بپذیرند که حقوق شیعیان به عنوان شهروندان افغانستان که یک بخشی بزرگ از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند، اعم از حقوق سیاسی و مذهبی بدون هیچ‌گونه تبعیض علیه آنها رعایت می‌گردد، اما طالبان از پذیرفتن این اصل طفره می‌رفتند.
گرداننده: دلیل توقف بیست روزه چیست؟ چرا میان مرحله‌ی اول و دوم بیست روز مذاکرات متوقف شده است؟
دکتر احمدی: این توقف با توافق دو طرف، برای بررسی مواد آجندای پیشنهاد شده و اخذ مشوره، به میان آمده است. این نکته را نیز بیفزایم ما پس از سپری کردن سه ماه، اکنون به مسایل اصلی رسیده‌ایم. مسایل اصلی مشخص و تعیین شده است، خود این موضوع دست آوردی مهم محسوب می‌شود و چانه‌زنی بر سر خواست‌های طرفین می‌تواند یک شروع مهم و جدید باشد.
گرداننده: از زمان آغاز مذاکرات سر و صداهایی در مورد ایجاد دولت موقت مطرح شده است، برخی تحلیل‌گران از به وجود آمدن دولت موقت سخن زده‌اند و از سویی ارگ ریاست جمهوری، موضعی تند در مقابل دولت موقت گرفته است. آیا در مرحله‌ی دوم مذاکرات، گزینه‌ی دولت موقت روی میز است؟
دکتر احمدی: آنچه تا کنون از سوی طالبان در میز مذاکرات مطرح شده است، گزینه‌ي دولت موقت نبوده است، اما اگر فرایند مذاکرات، به گونه‌ای پیش برود که در طی آن موضوعات اختلافی به خوبی حل شود، ممکن است در نتیجه‌ی مذاکرات به یک دولت دایمی برسیم. البته احتمال آن بعید به نظر می‌رسد. اگر توافق مطابق خواسته‌‌های طالبان باشد، باید گفت که طالبان می‌خواهند در نتیجه‌ی توافق یک دولت دایمی به وجود بیاید، دولتی بر اساس شورای حل و عقد و یا مصالحه‌ی سیاسی به وجود بیاید و دایمی باشد، این خواسته‌ی طالبان است که البته این گزینه منتفی است. یک احتمال دیگر هم هست، و آن این که روی یک نقشه راه که به توافق برسیم، ایجاد ترتیبات موقت بخشی از آن باشد، در چارچوب این ترتیبات، دوره‌ی گذار طی شود، تا این دولت توافق انجام شده را عملی کند.
گرداننده: چندی پیش حمدالله محب مشاور امنیت ملی ارگ در توییتی اعلام کرده بود که بهتر است مذاکرات صلح در افغانستان برگزار شود، همین‌طور رییس‌جمهور غنی هم بر این نکته تاکید کرده بود. این سوال را با توجه به این نکته مطرح می‌کنم که آقای محب، به این نکته اشاره کرده بود که اگر مذاکرات در خارج از کشور باشد، احتمال نفوذ کشور میزبان وجود دارد، آیا قطر در روند مذاکرات دخالت می‌کند؟
دکتر احمدی: این که مذاکرات در افغانستان برگزار شود یک ایده‌آل است، یک آرزوی خوبی است، اما اینکه واقعا عملی باشد بعید است. اما در مورد این که قطر در روند صلح دخالت کند، من تا کنون چیزی را که حاکی از فشار باشد ندیده‌ام، کشور میزبان هیچ دخالت و فشاری بر روند مذاکرات نداشته است.
گرداننده: بر اساس آنچه در توافق دوحه میان طالبان و امریکا انجام شده است، سه ماه پس از آزادسازی پنج هزار زندانی طالبان، دولت موظف است هفت هزار زندانی دیگر طالبان را آزاد کند. آیا دولت افغانستان این زندانیان را آزاد می‌کند؟ پیامد آزادسازی زندانیان چه خواهد بود؟
دکتر احمدی: موافقت‌نامه‌ی دوحه چهار موضوع را به همدیگر مشروط ساخته است، طوری که بدون یکی از این موارد، دیگری قابل تحقق نخواهد بود. رهایی زندانیان، خروج نیروهای خارجی، آتش‌بس دایمی و توافق سیاسی بر سر نقشه‌ی آینده. تا زمانی که توافق بر سر مسیر آینده‌ی افغانستان انجام نشود، آتش بس دایمی برقرار نگردد، خروج نیروهای خارجی و رهایی زندانیان انجام نخواهد شد، لذا آزادسازی زندانیان مشروط است.
گرداننده: ممنون از شما دکتر امین احمدی
