توضیح: تا چند روز بعد مرحلهی دوم مذاکرات میانافغانی آغاز خواهد شد، چشم شهروندان خسته از جنگ افغانستان به سمت دوحه دوخته شده است، شهروندان افغانستان امید دارند تا مذاکرات میان افغانی، به صلح و امنیت در افغانستان منتهی شود. اما در کنار این امیدها، بیم و هراسهای زیادی نیز مطرح میشود، بیم از دست دادن دستاوردهای بیست سال پسین، مهمترین نگرانیِ این روزها است. به همین جهت شهروندان افغانستان تمایل دارند تا بدانند که در مرحلهی اول مذاکرات میان افغانی چه گذشته است، و در مرحلهی دوم چه خواهد شد. برای بحث بیشتر در مورد دستاوردهای مرحلهی اول و چالشها و فرصتهای مرحلهی دوم، گفتگویی داریم با حبیبه سرابی، عضو هیئت مذاکرهکنندهی دولت در امور صلح.
گرداننده: خانم سرابی دوست دارم بحث را از صحبتهای خانم کوفی در نشست (چشمانداز صلح) شروع کنم. خانم کوفی در این نشست گفته بودند که دستاوردهای بیست سال گذشته، برای طالبان قابل درک نیست. شما به عنوان کسی که برای سه ماه با گروه طالبان مستقیما در تعامل و گفتگو بودید، چه برداشتی دارید؟ دیدگاه شما در این مورد چیست؟
خانم سرابی: این تصور که طالبان تغییر کرده باشند، تصوری اشتباه است. به هیچ وجه طالبان تغییر نکردهاند. البته باید یک نکته را اضافه کنم و آن این که طالبانی که رهبری سیاسی را به عهده دارند و در قطر حضور دارند، یک تفاوت عمده با جنگجویان خود دارند، و آن تفاوت این است که میخواهند چنین تظاهر کنند که گویا تغییر کردهاند، یعنی تلاش دارند تا این پیام را به جهانیان مخابره کنند که تغییر کردهاند، اما در حقیقت هیچ تفاوتی با طالب دههی نود ندارند. از سویی رهبرانی که در قطر حضور دارند، برای قناعتدادن جنگجویان خود در جبهات جنگ نیز دارای مشکل هستند، اما باید توجه داشت که دنیا تغییر کرده، نسل جوان تغییر کرده، شرایط تغییر کرده و دیگر جای شلاق و قیچی نیست.
گرداننده: خانم سرابی شما برای مدت سه ماه در قطر با طالبان در تعامل و گفتگو بودید، نوعیت رفتار طالبان با شما به عنوان یک زن چه بود؟ آیا رفتارشان هنوز هم رفتاری سنتی و شبیه رفتار سالهای نود بود یا کدام تغییری کرده بود؟
خانم سرابی: البته در میز مذاکره و اتاق مذاکره، رفتار آنان با ما بمثابهی یک عضو هیات مذاکرهکنندهی دولت بود و تفاوتی وجود نداشت. اما در بیرون از اتاق مذاکره، نوع رفتارشان رفتاری مناسب نبود. غیر از دو سه عضو از طالبان، بقیهی اعضا از زنان گریزان بودند. وقتی در راهرو و یا لابی با طالبان مواجه میشدیم، میدیدیم که راه خود را کج میکردند و از رو به رو شدن با ما فراری بودند. رفتار طالبان یک رفتار افراطی بود، که حتا با ساختار سنتی جامعهی افغانستان هم سازگار نیست. شما در افغانستان دیده اید که بسیاری از مردم چادری نمیپوشند، در میان قوم پشتون هم چنین لباسی مروج نیست، اما میبینیم که طالبان از این هم فراتر رفته و نگاهی افراطی دارند.
گرداننده: مرحلهی اول مذاکرات میان افغانی برای مدت سه ماه طول کشید، دلیل این طول کشیدن چه بود؟
خانم سرابی: خوب بحث بر سر طرزالعمل طبعا وقت گیر است. بحث بر سر این که چگونه رفتار شود، چگونه ساختار جلسه تنظیم شود، چگونه آغاز و انجام جلسات صورت بگیرد، به همین جهت وقتگیر شد.
گرداننده: آیا بحث بر سر چنین موارد شکلی و ساختاری باید سه ماه طول میکشید؟
خانم سرابی: مشکل اینجا بود که طالبان تلاش میکردند تا موارد محتوایی را در درون موارد شکلی و ساختاری جای بدهند، همین مساله باعث وقتگیر شدن و طولانیشدن مرحلهی اول شد. آن دو مورد هم مسالهی محوریت فقه حنفی و محوریت موافقتنامهی دوحه بود.
همین طور طالبان یک غرور کاذب داشتند، به همین جهت طرف مقابل را به مشروعیت قبول نمیکردند، همین مساله باعث شده بود تا طالبان امتیازات زیادی را مطالبه کنند و روند مذاکرات طولانی بشود.
گرداننده: چرا متن توافقنامه همگانی نشد؟ این مساله باعث نگرانی بسیاری از شهروندان افغانستان شده است، مردم افغانستان منتظر بودند تا دستاوردهای مرحلهی اول مذاکرات را بدانند، اما متن توافقنامه همگانی نشد. دلیل آن چه بود؟
خانم سرابی: یک نکته را از آدرس رادیوی شما به مردم افغانستان میگویم و آن هم این که مردم به ما اعتماد داشته باشند که ما برخلاف منافع ملی افغانستان، قدم بر نخواهیم داشت. ما هرگز طوری رفتار نمیکنیم که خلاف منافع مردم افغانستان باشد. لذا حتا اگر متن توافق همگانی نشده است، باز هم مردم افغانستان نگران نباشند، این متن خلاف منافع مردم نبوده است.
دوماً باید به این نکته هم توجه داشت که این متن، متنِ یک توافقنامه نبود، تنها یک ساز و کار و طرزالعمل برای شکل مذاکرات بود و چندان مهم نبود. بر علاوه، همگانی نشدن چنین متنهایی، یک امر معمولی در مذاکرات است. به این دلیل همگانی نمیشود که شاید همگانی شدن آن برای ادامهی مذاکرات مشکل آفرین باشد
گرداننده: بین مرحلهی اول مذاکرات و مرحلهی دوم آن، سه هفته فاصله و توقف شده است، در این مدت آیا ارتباطی با گروه طالبان دارید؟
خانم سرابی: بله یک گروه کوچک در دوحه باقی مانده است برای این که کانالی باشد میان ما و طالبان. این گروه کوچک از تیم تخنیکی ما است و ارتباط ما را برقرار میکنند.
گرداننده: این دو نفر کی ها هستند؟ آیا هویت آنها هم مانند متن توافقنامه سرّی است؟
خانم سرابی: نه چنان سری هم نیست. اینکه گفته نشده است چون شناخته شده نیستند، این دو نفر از هیات مذاکرهکنندهی دولت نیستند. بلکه از تیم تخنیکی هستند.
گرداننده: تا چند روز بعد مرحلهی دوم مذاکرات میانافغانی شروع میشود، محور بحث و اولویت بحث در این مرحله چه خواهد بود؟
خانم سرابی: خوب تا حدودی آجندای پیشنهادی طالبان و دولت در رسانهها همگانی شده است، در این مرحله در مورد مسایلی مهم همچون ساختار سیاسی و آتشبس گفتگو میشود. البته که اولویت دولت افغانستان و هیات مذاکرهکننده، بحث آتش بس است.
گرداننده: همواره گمانههایی در مورد دولت موقت مطرح شده است، حتا ارگ ریاست جمهوری موضع محکمی در مقابل دولت موقت گرفته است و در میان کارشناسان هم حرفهای زیادی در دفاع و رد دولت موقت مطرح میشود. اما سوال این است که آیا در طول این سه ماه و یا در پیامهایی که از طالبان دریافت کردهاید، گزینهی دولت موقت هم مطرح شده است؟ آیا گزینهی دولت موقت روی میز طالبان است؟
خانم سرابی: نه! تا کنون از سوی طالبان گزینهی دولت موقت مطرح نشده است، نه در مرحلهی اول مذاکرات و نه هم در آجندایی که به ما دادهاند، گزینهی دولت موقت وجود ندارد.
گرداننده: چندی پیش از سوی مشاور امنیت ملی رییس جمهور، سخنانی در مورد تغییر مکان گفتگوها مطرح شد، آقای محب اشاره کرده بود که تاریخ ثابت کرده است که اگر مذاکرات در کشور خارجی باشد، احتمال نفوذ کشور خارجی در مذاکرات زیاد است. حالا سوال این است که آیا واقعا قطر به عنوان میزبان مذاکرات، در روند مذاکرات دخالت کرده و در پی تاثیرگذاری است؟
خانم سرابی: البته مشاور امنیت ملی حق دارند که این نگرانی را داشته باشند. اما میخواهم به صراحت بگویم که هیات دولت افغانستان توانایی آن را دارند تا از نفوذ دیگران جلوگیری کنند، این مسالهای است که هیات دولت در طول سه ماه به خوبی آن را ثابت کردند و ما در جریان این سه ماه، نگذاشتیم که قطر بر ما تاثیرگذار باشد.
گرداننده: شما اشاره کردید که در مرحلهی دوم، اولویت دولت آتشبس است. در مرحلهی اول هم شهروندان افغانستان همین تقاضا را داشتند اما از سوی طالبان پذیرفته نشد. چرا طالبان آتش بس را قبول نمیکنند؟
خانم سرابی: ادعای طالبان این است که آتش بس را پس از توافق انجام میدهند، آنها ادعا میکنند که پس از آن که توافق صورت بگیرد و همه چیز نهایی شود، آتش بس میکنند. اما مسالهی اصلی این است که طالبان به دلیل نیروهای جنگی خود آتش بس نمیکنند، چون کشیدن نیروهای جنگی و دوباره وارد کردن آنان به میدانهای جنگ، کار دشواری است. لذا طالبان تاکید دارند که آتش بس در پایان مذاکرات باشد.
گرداننده: یکی از هراسهایی که در مورد هیات دولت وجود داشت، وجود جناحبندی در درون هیات دولت بود. بسیاری از آگاهان بر این باور بودند که هیئت دولت به دو جناح تقسیم شده است، جناح داکتر عبدالله و جناح رییس جمهور غنی. شما به عنوان یک عضو هیئت دولت، چه نظری در این مورد دارید؟
خانم سرابی: بله این نگرانی وجود داشت. حتی قبل از سفر به سمت قطر هم همین نگرانی وجود داشت. هیات طالبان هم همین مورد را به عنوان نقطه ضعف فکر میکرد و چنین گمان میکرد که اختلافات درونی هیات را از درون نامنسجم میکند. اما هیات دولت در طول این سه ماه، ثابت کرد که اتحاد موضع دارد و هیچ اختلافی در رفتار و گفتار خود نشان نداد. هیات دولت، در محور جمهوریت و منافع مردم افغانستان، ثابتقدم و واحد ظاهر شدند.
گرداننده: برخی بر این باور بودند که طالبان عمداً در پی تفرقهاندازی میان هیات بودند، آیا این مساله واقعیت دارد؟
خانم سرابی: بدون شک که چنین کارهایی انجام شد. طالبان هم تلاش زیادی کردند تا میان هیات دولت تفرقه بیندازند.
گرداننده: میتوانید به صورت مشخص و موردی، تلاشهای طالبان در زمینهی ایجاد اختلاف را بگویید؟
خانم سرابی: به دلیل برخی ملاحظات، نمیتوانم به صورت موردی اشاره کنم. اما قطعاً تلاشهایی وجود داشت تا میان هیات دولت اختلاف ایجاد شود.
گرداننده: ممنون از شما و تشکر از وقتی که گذاشتید.
خانم سرابی: سلامت باشید. وقت شما بخیر!
