یافته‌های پژوهشی تحت نام «بررسی نقش امیر علی شیر نوایی در توسعه‌ی جریان فرهنگی – هنری عصر تیموریان» نشان می‌دهد که امیر علی شیر نوایی، زمان عهده‌داری مقام صدارت در حکومت میرزا سلطان حسین بایقرا، اقدامات و کارکردهای قابل ملاحظه‌ی در راستای فرهنگی – هنری و کثرت‌گرایی فرهنگی داشته است. او با حمایت از فرهنگیان و ادیبان و معماری، در نوسازی و بازسازی سنتی، از جمله ایجاد مدرسه‌ها، توسعه‌ی آموزش، تقویت و فرهنگی‌سازی زبان ترکی، تاسیس کتابخانه و توسعه‌ی کتابت نقش داشت و در عرصه‌‌ی کثرت‌گرایی فرهنگی با تقویت ارتباط میان زبان ترکی و فارسی، توانست هم‌دلی و همبستگی میان دو هویت مختلف را ایجاد کند.
این پژوهش با شیوه‌ی بررسی سندهای علمی و تاریخی، در چارچوب نظریه‌ی فرهنگی کلاسیک به نقش امیرعلی‌شیر نوایی در توسعه‌ی جریان فرهنگی – هنری آخرین دوره سلسله‌ی تیموریان، از سوی سید عبدالبصیر مصباح، عضو کادر علمی دانشکده‌ی ژورنالیزم دانشگاه بغلان و ماستر علوم ارتباطات، تهیه شده است.
یافته‌ها همچنین نشان می‌دهد که امیر ضمن این‌که به پلی فرهنگی میان هویت‌های بزرگ و کوچک در آن زمان تبدیل شد، توانست با روابط حسنه به فرهنگیان و نویسندگان، نگاه فرهنگی خود را به سیاست هم‌چنان تقویت و حفظ کند.
منابع تاریخی و پژوهش‌ها نشان می‌دهد که نوایی یکی‌از وزرای نامی، فرهنگی و تاثیر‌گذار عصر سلسله‌ی تیموریان بوده‌است. مهم‌ترین فعالیت‌های امیر علی‌شیر نوایی در راستای توسعه‌ی فرهنگ و هنر در عصر خودش، در بخش‌های احیا و توسعه‌ی مراکز آموزشی، پشتیبانی و حمایت از فرهنگیان و ادبا، تاکید و توسعه‌ی معماری چینی و بازسازی بناهای تاریخی و مذهبی، ایجاد کتابخانه، تالیف آثار ادبی به زبان‌های ترکی و فارسی، حمایت از هنر و ادبیات، اعتباربخشی به زبان ترکی جغتایی، و … می‌باشد که به‌طور فشرده به برخی برآیند فعالیت‌ها و دست‌آوردهای آن می‌پردازیم:
احیا و توسعه‌ی مرکزهای آموزشی
یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که امیر نوایی طی مدت امارت‌‌اش، هم‌چنان‌که به سیاست مشغول بود، به تاسیس و توسعه‌ی نهادهای فرهنگی نیز همت گماشت و بخشی بزرگی از ثروت خود را صرف بناهای مقدس و ایجاد مدرسه‌ها کرده‌است.
مشهورترین مکتب‌های امیر مدرسه‌ی اخلاصیه در نهر انجیل، خانقاه اخلاصیه، شفائیه، نظامیه‌ی هرات، خسرویه مرو می‌باشد که وی زمینه‌های آموزش تفسیر، زبان، فلسفه و اخلاق را دراین مدرسه‌ها فراهم کرده‌بود و توجه عمیق وی به ارزش‌های فرهنگی باعث شد که مدرسین را معاش گزاف دهد.
پشتیبانی از فرهنگیان و ادبا
ضمن این که امیر خود شیفته‌ی شعر، ادبیات و موسیقی بود، به حمایت مادی و معنوی جریان‌های فرهنگی و هنری می‌پرداخت و یکی از با عظمت‌ترین دستاورد‌های او در طول حکومت سی‌ساله‌اش، پی‌ریزی جریان عظیم فرهنگی و هنری در هرات بود.
در پژوهش آمده است که سلسله و حلقه‌های علمی که امیر به‌دور خود تشکیل داده بود، عبارت‌از ادبا، مورخین، مفسرین، انشاپردازان، شعرا، معمائی‌ها، خطاطان، مصورین، کاتبان، ماهرین فن تعمیر، ریاضی‌دانان، سیاق‌نویسان، شطرنج‌‌بازان، موسیقی‌دانان، پهلوانان، زرگران، کاسه‌گران، کمان‌گران و خیاطان بود که هرصنف مطابق به فن خاص خویش بر سبک و اسلوب علمی کتاب‌های تصنیف و تدوین می‌کردند، از شخصیت‌های معروف آن دوران می‌توان به عبدالرحمان جامی، کمال‌الدین بهزاد و مولانا حسین واعظ کاشفی نام برد.
معماری و بازسازی اماکن فرهنگی و تاریخی
اسناد و منابع تاریخی نشان می‌دهد که بازسازی و نوسازی اماکن فرهنگی و تاریخی بیشتر در هرات و شهرهای هم‌جوار آن بوده‌است.
بسیاری از پژوهش‌گران، وی را حامی یکه‌تاز هنرهای تجسمی، مرمت‌سازی، کاشی‌کاری و هنرهای هفت‌گانه عنوان کرده‌اند.
یکی‌از نمونه‌های برجسته‌ی آن دوران، بازسازی یا مرمت‌کاری مسجد جامع هرات است و در آن زمان بیش‌از صد بنای تاریخی و جدید مانند: باغ جهان‌آرا، آرام‌گاه سلطان حسین بایقرا، مدرسه، مجتمع اخلاصیه، مسجد جامع، خانقا، دارالحفاظ، دارالشفا، حمام، مرمت مسجد آل‌کرت هرات و چند کارونسرا نیز بازسازی و ساخته شده‌است که وی برای این بناهای خیریه مبلغ پنج میلیون کپک دینار (معادل دو یا سه میلیون پوند امروز) مصرف کرده‌است.
ایجاد کتابخانه
در این پژوهش هم‌چنان آمده‌است که امیر نواحی به کتابت و تجلید توجه‌ی خاص داشت که این ویژگی او را با سایر امیران متمایز کرده‌است، حضور نویسندگان و شاعران در کتابخانهی میرزا بایقرا و امیر علی شیر نوایی نشان می‌دهد که در دوران آنان به توسعه‌ی علم و دانش توجه خاص صورت می‌گرفت. در دوران آنان، تعداد زیادی از خوش‌نویسان ماموریت داشتند تا روز و شب به نگارش استنساخ نسخه‌های بدیع برای کتابخانه بنویسند، گاهی تا چهل هزار نفر هنرمند در رشته‌های مختلف به کارگاه‌های کتاب‌سازی سلطان مشغول کار بودند.
اعتبار بخشی فرهنگی به زبان ترکی جغتایی
از کارکردهای ماندگار و فرهنگی امیر علی شیر، واردکردن زبان ترکی جغتایی و ازبکی در صف ادبیات می‌باشد. بنابر یافته‌ها، هرچند پیش‌از امیر نوایی، برخی ترک‌تباران، به زبان ترکی سروده‌های شروع کرده بودند؛ اما امیر توانست قدرت‌مندانه در این مسیر اقدام کند و با سرایش و نگارش به این زبان جایگاه ادبی زبان ترکی جغتایی را ترقی دهد، هم‌چنان در این پژوهش او را به‌عنوان نخستین ادیب بزرگی که به ترکی نوشته و سروده‌است، نام برده‌اند.
در پژوهش آمده‌است که فعالیت‌های امیر در راستای زبان ترکی جغتایی باعث شد که در خراسان، ماورالنهر، کاخ‌های ترک در هندوستان، خوارزم، قازان، کریمه و حتی در ایران، نه‌تنها در میان جغتایی‌ها بلکه در میان ترکمن‌ها به عنوان زبان مستقل و زبان فرهنگی‌غنی تلقی‌شود.
روحیه‌ی ملی و فرهنگی در آثار نوایی
امیر علی شیر، بیشتر از ۱۰۰ مصراع آثار منظوم و چندین جلد قطور از آثار منثور دارد که میراث ادبی جاویدان وی را تشکیل می‌دهد، نسخه‌ها زیادی از اثرهای وی در مراکز مهمی چون (موزیم مترو‌پولتین، نیویورک، کتابخانه بادلین، آکسفورد و کتابخانهی جان رایلندز وجود دارد که مهم‌ترین نسخه‌ای از آثار وی نسخه کتابخانهی ملی فرانسه می‌باشد.
امیر علی شیر در باب شعرهای فارسی و ترکی قطعه‌ای دارد که در آن زبان ترکی خود را ستوده؛ اما زبان فارسی را ارج و منزلت بیشتر داده‌است.
نمونه‌ی این سخن وی:
معنی شیرین و رنگینم به ترکی بی‌حد است
فارسی هم لعل و دُرهای ثمین گر بنگری
گویا در راست بازار سخن بگشاده‌ام
یک طرف دکان قنادی و یک سو زرگری
زین دکان‌ها هر گدا کالا کجا خواهد خرید
زان‌که باشد اغنیا این نقدها را مشتری
در این پژوهش آمده‌است، با آن‌که امیر زبان ترکی را توسعه بخشید و به زبان رسمی تبدیل کرد، به‌همان میزان ادبیات فارسی را نیز مورد توجه قرار داد، این حمایت دوجانبه‌ی او باعث شکل‌گیری پیوندهای عمیق میان فارسی‌زبانان و ترکان شد.
وی در اثر معروف خویش( شیرین و فرهاد) به فرهاد جایگاه یک قهرمان با رشادت میهن‌پرستی داده‌است که این ویژگی، تجسم یک فرد نجیب است، بنابراین نوایی در مقام سیاست‌گر فرهنگ‌محور، دیدگاه‌های ارزشی و انسانی خود را در اثرهای ادبی به قالب‌های مختلف بیان کرده‌است تا خاطر نشان کند که یک دولت‌مرد در کنار کارهای سیاسی باید دارای صداقت، عفت، علم، هنر و صنعت نیز باشد.
کثرت‌گرایی فرهنگی و اجتماعی
یافته‌های پژوهش مبنی بر کارنامه‌های فرهنگی امیر علی شیر نوایی و نگاه فرهنگی او به حکومت، خدمات فرهنگی و برخورد او با مردم تحت سلطه‌اش نشان‌دهنده، بزرگ‌اندیشی و رویکرد‌بنیادی وی در زمینه‌های تکثرگرایی فرهنگی، ارتباطات میان‌فرهنگی، همبستگی اجتماعی میان ترک‌ها و فارسی‌زبانان و احیای روشن‌گری می‌باشد. عنصر ممتاز دیگر در کارکردهای نوایی، دیدگاه تساهل‌گرایانه‌ای او و ایجاد پیوند میان هویت‌های متفاوت می‌باشد که با این برخورد‌اش باعث توسعه‌ی زبان‌های فارسی و ایجاد ارتباط فرهنگی میان دو ملت با دو زبان متفاوت در جامعه شد.
نوایی با بسترسازی برای نشر کتب، فعالیت‌های ادبی و هنری در میان دو زبان مختلف فارسی و ترکی، نوع هم‌دلی میان جامعه را ایجاد کرد که این کار از یک سو، به مدارای فرهنگی امیر برمی‌گردد و از سوی به شکل‌گیری پیوسته‌گی اجتماعی جامعه منجر شد.
همچنین، نگاه فرهنگی امیر به سیاست و جولان او در امور دولتی از نظر فرهنگی، نشان‌گر کنش‌های وی مبتنی بر ارزش‌ها و نیات انسانی شکل گرفته بود.
احیای روشنفکری
با صدارت امیر، آثار ادبی زیادی چاپ و نشر شد و از طریق مدرسه‌ها و مرکزهای آموزشی، ده‌ها هزار دانش‌آموز به بخش‌های مختلف باسواد شدند و دانایی در مناطق تحت سیطره‌ای او گسترش یافت، به این لحاظ، نقش امیر را در توسعه جریان روشنفکری عصر تیموریان می‌توان بارز عنوان کرد.
با این حال، یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که امیر علی‌شیر نوایی، از سیاست‌مداران فرهنگ محور در تاریخ این سرزمین بوده که اکنون پیامدهای مثبت فعالیت‌های فرهنگی امیر، باعث هم‌بسته‌گی فرهنگی میان ازبکان/ترکان و فارسی‌زبان در افغانستان شده‌است.
به باور پژوهش‌گر، او از جمله دولت‌مردانی بود که تا اخیر عمر سیاسی‌اش، رابطه با فرهنگیان و ادبا را قطع نکرد و بر نوسازی و بازسازی آثار فرهنگی و تاریخی کوشید.
در این پژوهش هم‌چنان آمده‌است که امیر علی‌شیر نوایی هیچ‌گاه سیاست را به‌مفهموم فریب افکار عمومی تصور نمی‌کرد، بلکه صداقت، شرافت و عدالت را از ویژگی‌های راستین یک سیاست‌مدار عنوان کرده‌است.
پژوهش‌گر هم‌چنان او را نمونه‌ی تمام‌عیار از عنصر اصلی ارتباطات میان‌فرهنگی و شریک‌کردن هنجارها میان هویت‌های مختلف زبانی در آن عصر خوانده‌است. او می‌گوید در حال حاضر که کار فرهنگی کمتری در این سرزمین صورت گرفته‌است برخورد، جایگاه و میراث نوایی برای دولت‌مردان و فرهنگیان ما از الگوهای معتبر و قابل قبول در راستای فرهنگی‌شدن افغانستان به‌شمار می‌رود.
پژوهش‌گر براین باور است که حمایت از هنجارها و هویت‌های مختلف زبانی و فرهنگی این سرزمین در چارچوب کثرت‌گرایی فرهنگی امیر علی‌شیر، ما را به تفاهم و هم‌دلی در افغانستان سوق می‌دهد، که بزرگان سیاسی و فرهنگی ما در راستای تقویت هم‌دلی و ایجاد ارتباط میان خرده‌هویت‌ها، از کارنامه‌های فرهنگی امیر علی‌شیر، می‌توانند استفاده‌ی شایانی کنند.
Notice: Undefined offset: 0 in /home2/radionowrrr/public_html/wp-content/themes/nrfaizi/single.php on line 336
Notice: Trying to get property 'term_id' of non-object in /home2/radionowrrr/public_html/wp-content/themes/nrfaizi/single.php on line 336