رقص تنها هنری است که از ابتدا پا به پای بشر رشد کرده و در طول تاریخ به شکل‌های مختلف در فرهنگ هر جامعه ظهور کرده‌است. کسی نیست در جهان، حتا برای یک‌بار، رقص را تجربه نکرده باشد. رقص نوعی شراب روح و ابراز شوق و احساسات حالات درونی انسان است که پیوند ناگسستنی با موسیقی دارد. رقص از گذشته تا کنون در جشن‌ها، عیدها و یا مراسم خاص به دلیل شادی و خوشی یا پیروزی یا هر چیزی دیگر در میان مردم، خانواده‌ها، گروه‌های خاص و حتا در سطح حکومت‌های جهان رایج بوده و بخشی از فرهنگ هر جامعه به حساب می‌آید.
رقص که در تاجیکستان به آن «اَرغُشت»،«بازی»، «لرزان»، «اصول»می گویند، ریشه در فرهنگ، و تاریخ ملت تاجیک دارد و عرف و عادات و آداب و رسوم خلق تاجیک را در آینۀ هنر رقص می‌توان دید. در فرهنگ و تاریخ تاجیکان به خصوص فرهنگ بومی و فولکلوری، انواع رقص‌ها دیده می‌شود که در طول تاریخ به شکل‌های متنوع ظهور کرده است و نسل به نسل از طریق مردم عادی با اسلوب خاص با تصاویر زیبا در جشن‌ها اجرا و تا به امروز حفظ شده است. هرکدام از این نوع رقص‌ها مربوط به یک آیین وسنت خاص است. در فرهنگ رقص بومی و خلقی تاجیکان، هر نوع رقصی، تجربه‌ای از گوشه‌ی بی کران زندگی مردم است که با طبیعت و هستی و زیست آنها در ارتباط بوده است. رقصهای هم‌چون «شیربازی»، «عقاب بازی» و «روباه بازی» که با پوشیدن نقاب و با حرکت‌های ویژه؛ رفتار و حرکت‌های حیوانات و پرندگان را تقلید می‌کنند، ریشه در تاریخ کهن تاجیکان دارد که حیوانات در گذشته به خصوص در عصر شکار و کشاورزی نقش مهمی داشته اند.
بخشی از رقص‌ها نیز مربوط به رقصهای مراسمی است؛ مانند «پای‌عمل» که در روز دفن مرده از طرف خویشاوندان مرده در برخی از نواحی تاجیکستان به خصوص در بدخشان، اجرا می‌شده است. هم‌چنین رقصهای به مانند«گلیم بافی»، «اَرغُشت آشپزی» که مربوط به رقصهای وقت کار است. برخی از رقص‌ها نیز مخصوص مردان است. به مانند « شمشیربازی»، «چوپان بچه»، «آتش بازی»، «کلتک بازی»که بیان‌گر چست و چالاکی است و شجاعت مردان را نشان می‌دهد. برخی از رقص‌ها نیز ویژگی تئاتری پیدا کرده اند. به مانند «اسپک‌بازی»،«اشتر به قطار»، «باباپیرک»، «مغول‌بازی»، که در تئاتر اجرا می‌شوند. تمام این نوع رقص‌ها، بومی و ملی بوده و دارای معنا و فلسفۀ خاص هستند و درجشن‌ها و عیدها با لباس و پوشش مخصوص اجرا می‌شده اند و می‌شوند. نوع دیگری از رقص که بعد ازپیدایش اسلام وارد حوزۀ جغرافیای ما شده است؛ رقص عارفانه است که به آن «سماع» می‌گویند. این نوع رقص ریشه در اندیشه‌های صوفیانه و عارفانه دارد که با تفکر و حالت درونی در خانقاه ها برگزار می‌شده است. شناخته‌ترین عارفی که رقص عارفانۀ وی تاکنون زنده است، جلال الدین محمد بلخی، معروف به مولانا یا رومی است.
رقص در هر گوشه‌ی تاجیکستان با ویژگی و عناصر خاص آن منطقه اجرا می‌شود. چنین عنصرها و ویژگی‌ها در هنر رقص تاجیک، در مناطق مختلف تاجیکستان، بیان‌گر ویژگی‌های هنر و فرهنگ هر منطقه است. به خصوص رقص کولابی، خجندی و پامیری که با حرکت‌ها و ایما و اشاره‌های خاص و پوشش مخصوص لباس اجرا می‌شوند. مثلا «رقص آستین یا رقص چکن»، یکی از رقصهای ملی تاجیکان است که در سراسر تاجیکستان معروف و مشهور است. این نوع رقص با نواختن دایره و حرکت‌های مخصوص لباس آستین بلند، توسط بانوان در جشن‌های عروسی و ملی اجرا می‌شود. در قدیم این نوع رقص توسط مادربزرگ داماد، هنگام آوردن عروس به منزل داماد اجرا می‌شد. وی با چنین رقصی، یعنی؛ جُنباندن آستین‌های خود، آرزوی «راه سپید» را برای عروس و داماد می‌کرد. اصطلاح « راه سپید» در تاجیکستان به معنای دور بودن هر چشم بد و اتفاق‌های بد، برای عروس و داماد یا شخصی که در حال سفر است، استفاده می‌شود.
رقص تاجیک جایگاه خاصی دارد. در آن اصالت فرهنگی و هویت ملی تاریخ تاجیکان نازکانه و ظریفانه انعکاس یافته است. به همین دلیل صنعت رقص تاجیک از قدیم شهرۀ عالم بوده است. هنرمند تاجیک، نظام نورجاناف در کتاب خود « عالم بیکرانۀ رقص تاجیک» از رقاصان حرفه‌ای اوراتپه، خجند، و سمرقند یاد می‌کند که به رقاصان دربار امپراتوری چین در زمان‌های قدیم درس رقص یاد می داده اند. بعد از انقلاب اکتبر و آغاز دورۀ شوروی، رقص فولکلوری و بومی تاجیک با حفظ اصالت فرهنگی و خلقی خود، با رقصهای تازه، آمیخته شد و مسیر رسمی شدن و حرفه‌ای شدن را پیش گرفت. در تمام کشورهای جماهر شوروی رقص به شکل رسمی آموزش داده می‌شد. از آن زمان تا کنون اَنسَمبُل –Ансамбл – های زیادی در تاجیکستان ظهور کرده اند. از جمله « اَنسَمبُل لاله»، « اَنسَمبُل زیبا»،«اَنسَمبُل گلریز»، «اَنسَمبُل جهان آرا»، «اَنسَمبُل پدیده»، «اَنسَمبُل مهستی»، «اَنسَمبُل فیروزه»، «اَنسَمبُل پرستو» و…که هر کدام از این گروه‌ها، در بین جوانان معروف و محبوب هستند. درصحنۀ رقص تاجیک از قدیم تاکنون بانوان زیادی درخشیدند وبرخی از آنها درنمایندگی از هنر رقص تاجیک درکشورهای جهان صاحب مقام و جا شده اند. از جمله زیبا امینزاده، ممتاز اشوره ناصرآوا،عزیزه عظیم‌آوا،زهرا کریم‌آوا، گوهرمیر جمعهآوا، ملکه قلندرآوا، سوری‌گل قربان‌آوا، سعیده فیض علی‌آوا،زلیخا رحیم‌آوا، صدبرگ قاسم‌آوا، عرفی‌ماه دولتآوا، و… که هر کدام از این هنرمندان در رشد و تحول صنعت رقص تاجیک نقش موثر و مهمی داشته اند.
امروزه که جهان به دلیل پیشرفت تکنولوژی، دهکده‌ای کوچکی را می‌ماند و در حال ادغام فرهنگ‌ها و هنرها با هم‌دیگر است، برخی از انواع رقص‌ها از مرزهای کشور خود فراتر رفته و دل جوانان و مردمان دیگر کشورها را نیز تسخیر کرده است. از جمله رقص تاجیکی چنین بوده است. در عصر فن‌آوری و شبکه‌های اینترنتی معمولا به راحتی می‌توان هنر و فرهنگ سایر ملل دیگر را دید وآموخت. به همین سبب در دورۀ استقلال خیلی ازهنرمندان و رقاصان خارجی از جمله از کشورهای آمریکا، روسیه، بلاروس، فرانسه، آلمان و …شیفتۀ رقص تاجیکی شده و با آموختن رقص تاجیکی در اَنسَمبُل‌های تاجیکستان، توانستند هنر رقص تاجیکی را در جهان معرفی کنند. هم‌چنین برعکس، خیلی از هنرمندان و رقاصان تاجیک نیز شیفتۀ رقصهای مدرن جهان شده و با آموختن و آمیزش آن در رقص تاجیک، تحولی در سبک رقص تاجیک به وجود آوردند که از نظر زیبایی شناسانه قابل ستایش و تحسین است.
